کمردرد معمول دوران بارداری در ماه‌های پایانی، یعنی زمانی شروع می‌شود که حالت اندامی مادر در پی بزرگ شدن جنین تغییر می‌کند و شکم‌اش برجسته‌تر می‌شود. این تغییر وضعیت به عضلات کمر فشار می‌آورد و به کمردرد بارداری در ماه‌های آخر دامن می‌زند. با این حال متأسفانه بسیاری از بانوان باردار کمردرد را در ماه‌های اول حاملگی و پیش از مشخص شدن برآمدگی شکم تجربه می‌کنند.
کمردرد یکی از عوارض شایع بارداری است که درمان آن همواره آسان نیست. به جرأت می‌توان گفت که تمام مادران آینده در دوران بارداری باید انتظار حدی از کمردرد را داشته باشند، در این بین آنچه به کمک مادران می‌آید و کمردرد را تا حدی تسکین می‌دهد، مسکن طبیعی بدن یا همان اندورفین است.
دلایل دچار شدن به کمردرد در دوران بارداری
درد یا ناراحتی کمر عارضه شایعی در دوران بارداری است و اکثر مادران آینده باید خود را برای مواجهه با حدی از کمردرد آماده کنند. احتمال بروز کمردرد در هر مرحله‌ای از بارداری وجود دارد؛ هر چند کمردرد در ماه‌های پایانی باردار و در پی بزرگ‌تر شدن جنین شایع‌تر است. کمردرد می‌تواند زندگی روزمره مادر را مختل کند یا او را از خواب راحت و آرام شبانه محروم کند. خوشبختانه روش‌های موثری برای مدیریت کمردرد بارداری وجود دارد.
اکثر بانوان باردار در این دوران دچار کمردرد می‌شوند؛ طبق مطالعات انجام شده برآورد می‌شود که 50 ـ 70 درصد بانوان باردار کمردرد را در دوران حاملگی تجربه می‌کنند.
عامل‌های متعددی موجب کمردرد در دوران بارداری می‌شود. برخی بانوان از همان زمان شروع بارداری در پایین کمر احساس درد می‌کنند. در این بین بانوانی که اضافه وزن دارند یا پیش از حاملگی هم کمردرد داشته‌اند، بیش از بقیه مستعد ابتلا به کمردرد بارداری هستند. در ادامه با علت‌های احتمالی کمردرد بارداری آشنا می‌شوید.
هورمون‌ها
عملکرد هورمون‌ها یکی از دلایل اصلی کمردرد بارداری است. وظیفه بعضی از هورمون‌ها در دوران بارداری این است که رباط‌ها و مفصل‌های لگن را برای زایمان آماده کنند، اما مسئله این است که این هورمون‌ها بر بقیه مفصل‌های بدن نیز اثر می‌گذارند. کمردرد در اوایل بارداری پیامد تغییرات هورمونی، به ویژه هورمون‌های ریلاکسین و پروژسترون است. ریلاکسین و پروژسترون باید حفره لگن را برای حاملگی آماده کنند؛ این هورمون‌ها به شل شدن عضلات لگن، رباط‌ها و بافت‌های نرم کمک می‌کنند، در نتیجه فشار و بار مضاعفی به کمر تحمیل می‌شود.
استرس
کمردرد گاهی اوقات جزء اولین نشانه‌های بارداری است. نگرانی درباره نوزاد کمردرد اوایل بارداری را تشدید می‌کند و حاملگی و استرس ناشی از آن تنش عضلانی را افزایش می‌دهد و باعث ناراحتی مادر می‌شود. استرس‌های دیگر مانند مشکلات خانوادگی یا شغلی در کنار آزاد شدن هورمون‌های پروژسترون و ریلاکسین که مفصل‌ها و رباط‌ها را برای فرایند زایمان آماده می‌کنند، باعث کمردرد مادر نگران می‌شود.
دلایل دیگر کمردرد بارداری
- مرکز گرانش: مرکز گرانش به تدریج و به موازات بزرگ شدن جنین و رحم جلوتر می‌آید؛ در نتیجه حالت اندامی مادر تغییر می‌کند.
- بیشتر شدن وزن: وزن مادر در پی پیشرفت بارداری و بزرگ‌تر شدن جنین بیشتر می‌شود، این اضافه وزن را کمر باید تحمل کند.
- حالت اندامی یا وضعیت قرارگیری: حالت اندامی نامناسب، ایستادن طولانی مدت و خم شدن می‌تواند محرک یا تشدید کننده کمردرد بارداری باشد.
عامل‌های خطر کمردرد بارداری
- اگر سابقه کمردرد داشته باشید یا به ناراحتی‌های مزمن کمر مبتلا باشید، احتمال این که در دوران بارداری دچار کمردرد شوید، دو برابر بیشتر می‌شود.
- عموم مردم تصور می‌کنند باردار شدن در سن بالاتر سخت‌تر است، اما ثابت شده است که باردار شدن در سن زیر 20 سال احتمال دچار شدن به کمردرد بارداری را افزایش می‌دهد.
- بانوان باردار باید تعادلی را بین فعالیت و استراحت، به ویژه در محل کار ایجاد کنند. مطالعات نشان می‌دهد بانوانی که فعالیت کمتری دارند، بیشتر از بانوانی که سبک زندگی فعال‌تری دارند، مستعد ابتلا به کمردرد بارداری هستند. البته اگر شغل‌تان یک شغل بدنی سنگین باشد و مجبور باشید که اکثر ساعات روز فعال باشید، باید بدانید که بیشتر در معرض خطر ابتلا به کمردرد بارداری قرار دارید.
- خبر بد این است که اگر در یک بارداری دچار کمردرد شوید، در بارداری‌های بعدی نیز مستعد ابتلا به کمردرد خواهید بود. در واقع اگر در بارداری اول دچار کمردرد شوید، احتمال این که در بارداری‌های بعدی هم کمردرد را تجربه کنید، تقریباً 50% افزایش می‌یابد.
- به همین ترتیب هر چه تعداد دفعات بیشتری باردار شوید، احتمال آن که در دوران بارداری دچار کمردرد شوید، به همان نسبت بیشتر می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک برای درمان کمردرد بارداری
کمردرد بارداری معمولاً آن‌قدر مهم نیست که برای درمان آن به پزشک مراجعه کنید، با این حال تماس گرفتن با پزشک در بعضی موقعیت‌ها ضروت می‌یابد. در صورت بروز عوارض زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- کمردرد شدید
- کمردردی که ناگهان شروع شود یا شدید باشد و مدام بیشتر شود
- دردهای انقباضی ریتمیک: این دردهای منظم می‌تواند نشانه زایمان زودرس باشد
پوکی استخوان ناشی از بارداری، آرتروز مهره‌ها یا آرتریت سپتیک نیز می‌تواند علت کمردرد شدید باشد. البته این عارضه‌ها شایع نیست، اما اگر کمردرد شدید داشته باشید، پزشک احتمال ابتلا به این موارد را نیز بررسی می‌کند.
پیشگیری و درمان کمردرد بارداری
برآورد می‌شود که تقریباً یک دوم تا دوسوم بانوان در مرحله‌ای از بارداری دچار کمردرد می‌شوند. کمردرد در ماه‌های اول بارداری شایع‌تر از آن است که فکر می‌کنید. پس از شل شدن رباط‌ها و عضلات لگن، بار مضاعفی به مفاصل و عضلات کمر وارد می‌شود.
در دوران بارداری اجازه مصرف بسیاری از داروها را ندارید. در این شرایط ورزش منظم می‌تواند علائم کمردرد بارداری را کاهش دهد.
حفظ حالت اندامی مناسب و قرار دادن پک‌های گرمایی روی ناحیه دردناک نیز به تسکین کمردرد کمک می‌کند.
فیزیوتراپی
بسیاری از متخصصین فیزیوتراپی از مدالیته‌هایی مانند اولتراسوند یا تحریک الکتریکی برای درمان کمردرد بهره می‌گیرند. اما ممکن است انجام دادن این درمان‌ها در دوران بارداری برای مادر یا جنین مناسب نباشد. از این رو درمان‌های دیگری، از قبیل موارد زیر توصیه می‌شود:
- ورزش درمانی
- آموزش دادن به مادر برای اصلاح حالت اندامی
- درمان‌های دستی مانند ماساژ یا متحرک‌سازی (موبیلیزاسیون) مفصل
- بستن بریس و کمربند طبی
- ترکیبی از درمان‌های مختلف
- گرمادرمانی یا سرمادرمانی
وضعیت بدن هنگام ایستادن و راه رفتن
شکی نیست که قوز کردن فشار مضاعفی را به ستون فقرات وارد می‌کند. بنابراین سعی کنید ستون فقرات را هنگام راه رفتن یا ایستادن صاف نگه دارید. چانه را جلو بدهید، سر را صاف نگه دارید و زانوها را قفل نکنید.
وضعیت بدن هنگام خواب
سعی کنید به پهلو روی تشک سفتی بخوابید. اگر تشک سفت ندارید، تخته‌ای را زیر تشک بگذارید تا تشک قدرت بیشتری برای نگه داشتن بدن پیدا کند. بالشی را بین زانوها یا زیر برجستگی شکم بگذارید تا فشار از روی کمر برداشته شود. دقت کنید که فقط سر، نه شانه‌ها روی بالش باشد.
وضعیت بدن هنگام نشستن
سعی کنید کمر را موقع نشستن صاف نگه دارید و شانه‌ها را عقب بدهید. یک بالش کوچک یا حوله لوله شده‌ای را پشت کمر بگذارید تا صاف نشستن برای‌تان راحت‌تر شود. کف پاها را صاف روی زمین بگذارید و مفصل‌های ران و زانوها را با زاویه 90 درجه نگه دارید.
پک گرمایی، پد برقی، پک قابل گرم کردن در مایکروویو یا بطری آب گرم
قرار دادن پک گرمایی یا وسایل مشابه روی کمر به تسکین کمردرد در اوایل بارداری یا به طور کلی کمردرد بارداری کمک می‌کند. دقت کنید که پک گرمایی بیش از حد داغ نباشد و آن را بیشتر از ده دقیقه روی ناحیه دردناک نگه ندارید. پک گرمایی بدن را تحریک به تولید اندورفین یا همان مسکن طبیعی بدن می‌کند.
ورزش
- تمرین‌های تن‌آرامی: تمرین‌هایی مانند تنفس عمیق، ذهن‌آگاهی و دیگر تکنیک‌های تن‌آرامی به تسکین کمردرد ناشی از استرس و فشار مربوط به تنش عضلات کمر کمک می‌کند.
- ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، شنا، یوگای بارداری و نرمش‌های کششی برای تسکین کمردرد اوایل بارداری و به طور کلی کمردرد بارداری مفید است. ورزش از خشک شدن عضلات که یکی از دلایل کمردرد است، جلوگیری می‌کند. مصرف بسیاری از داروها در دوران بارداری مجاز نیست. خوشبختانه اثر ورزش منظم بر کاهش علائم کمردرد بارداری ثابت شده است.
اجتناب از ایستادن طولانی مدت
اگر شغل‌تان مستلزم ایستادن طولانی مدت است، موقعیت‌تان را مدام تغییر بدهید. بهتر است یک پا را روی جعبه یا چهارپایه کوتاهی بگذارید و جای پاها را تقریباً هر 5 دقیقه یک بار عوض کنید. همچنین ارتفاع میز و صندلی‌تان را به گونه‌ای تنظیم کنید که مجبور نشوید قوز کنید.
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست
Tens سرواژۀ تحریک الکتریکی عصب از روی پوست است. شواهد متقنی دال بر مفید بودن درمان Tens برای درمان کمردرد بارداری وجود ندارد، اما می‌توان از این روش به عنوان یک درمان مکمل استفاده کرد. نکته مهم این است که درمان با شدت پایین انجام شود و از تحریک کردن نقاط طب سوزنی که ممکن است موجب شروع درد زایمان شود، اجتناب شود.
بانوان باردار باید درمان‌های اولتراسوند و تحریک الکتریکی را با احتیاط انجام بدهند و از انجام دادن درمان در نزدیکی شکم یا کمر خودداری کنند.
