عارضههای مرتبط با کمر به دلایل مختلفی بروز میکنند. افراد معمولا تصور میکنند که کمردرد در تمامی موارد در اثر پارگی دیسک ایجاد میشود. البته پارگی دیسک کمر چندان شایع نمیباشد. در واقع بیشتر مشکلاتی که باعث بروز کمردرد میشوند به پارگی دیسک مرتبط نمیشوند. در این مقاله علت پارگی دیسک کمر و نحوه درمان این عارضه شرح داده خواهند شد.
ساختار ستون فقرات
بررسی ساختار ستون فقرات به درک بهتر علت بروز پارگی دیسک کمر کمک میکند.
دیسکها بین هر یک از مهرههای ستون فقرات قرار گرفتهاند و مانند ضربهگیر عمل میکنند. هر دیسک دارای یک لایه مستحکم خارجی به نام آنولوس و یک ماده مرکزی ژلهمانند به نام نوکلئوس پولپوزوس میباشد.
آنولوس بخش خارجی دیسک و مستحکمترین قسمت دیسک محسوب میشود. آنولوس در واقع یک رباط است که مهرهها را به هم متصل میکند. نوکلئوس به عنوان ضربهگیر دیسک عمل میکند.
پارگی دیسک زمانی ایجاد میشود که لایه خارجی دیسک (آنولوس) دچار آسیبدیدگی شده و ماده نرم داخلی نوکلئوس پولپوزوس از محل طبیعی خود خارج میشود. در صورتی که آنولوس در نزدیکی کانال نخاعی دچار پارگی شود، ماده نوکلئوس پولپوزوس ممکن است وارد کانال نخاعی شود.
علت پارگی دیسک کمر
به ندرت امکان دارد پارگی دیسک در کودکان ایجاد شود. معمولا پارگی دیسک کمر در جوانان و افراد میانسال شایعتر است. در افراد مُسن، تغییرات تخریبی که در اثر افزایش سن در ستون فقرات بروز میکنند، سبب کاهش احتمال پارگی دیسک کمر میشوند.
ممکن است دیسک در اثر وارد شدن فشار بیش از حد پاره شود. برای مثال افتادن از ارتفاع و فرود آمدن بر روی زمین در حالت نشسته میتواند سبب وارد شدن نیروی بسیار زیاد بر ستون فقرات شود. در صورتی که این نیرو به اندازه کافی زیاد باشد، میتواند سبب شکستگی مهره و یا پارگی دیسک کمر شود. خم شدن نیز فشار زیادی بر دیسکهای بین مهرهای وارد میکند. بلند کردن یک جسم سنگین در زمان خم شدن نیز میتواند باعث پارگی دیسک کمر شود.
در ارتباط با علت پارگی دیسک کمر بایستی توجه شود که معمولا در اثر ضعیف شدن آنولوس ناشی از آسیبدیدگیهای مکرر با گذشت زمان امکان دارد پارگی دیسک کمر ایجاد شود. ضعیف شدن آنولوس و بلند کردن اجسام سنگین و یا خم شدن و وارد شدن فشار زیاد بر دیسک، میتواند سبب پارگی دیسک کمر شود.
ماده نوکلئوس پولپوزوس که وارد کانال نخاعی شده است میتواند سبب وارد آمدن فشار بر اعصاب در کانال نخاعی شود. علاوه بر این، ماده نکلئوس پولپوزوس سبب تحریک شیمیایی ریشههای اعصاب میشود. این دو عامل (وارد شدن فشار بر ریشه عصب و تحریک شیمایی) میتوانند باعث بروز مشکلات مرتبط با عملکرد ریشه اعصاب شوند. در واقع این دو عامل به همراه یکدیگر سبب میشوند که در هر قسمتی از بدن که دارای اعصاب است درد، ضعف یا بیحسی ایجاد شود.
علائم پارگی دیسک کمر
در ارتباط با علائم پارگی دیسک کمر بایستی توجه شود که امکان دارد این عارضه به هیچ عنوان سبب بروز درد نشود. علائم پارگی دیسک کمر در اثر وارد شدن فشار و یا تحریک اعصاب بروز میکنند. البته در بسیاری از افراد در اثر وجود مشکلات دیگر در قسمت کمر در زمان پارگی دیسک، کمردرد ایجاد میشود. علائم پارگی دیسک کمر معمولا شامل موارد زیر میباشند:
- دردی که به یک یا هر دو پا منتقل میشود
- بیحسی یا احساس گزگز در برخی از قسمتهای یک یا هر دو پا
- ضعف عضلانی در برخی از عضلات یک یا هر دو پا
- از دست دادن رفلکس (واکنش) در یک یا هر دو پا
محل بروز علائم به این بستگی دارد که کدام عصب یا اعصاب در ستون فقرات دچار آسیبدیدگی شدهاند. بنابر این محل بروز علائم به تشخیص پارگی دیسک کمر کمک میکند. اطلاع از محل بروز درد باعث میشود تا پزشک راحتتر بتواند پارگی دیسک را ارزیابی کند.
تشخیص پارگی دیسک کمر
روند تشخیص پارگی دیسک کمر با بررسی کامل و دقیق سابقه بروز این عارضه و معاینه بدنی آغاز میشود. سوالاتی که پزشک در ارتباط با تشخیص این عارضه مطرح خواهد کرد شامل موارد زیر میباشد:
- آیا قبلا دچار آسیبدیدگی شدهاید؟
- محل بروز درد در کدام قسمت از کمر میباشد؟
- در کدام قسمت از بدن بیحسی ایجاد شده است؟
- در کدام قسمت از بدن ضعف ایجاد شده است؟
- آیا قبلا عارضهای مشابه را تجربه کردهاید؟
- آیا اخیرا مواردی مانند کاهش وزن، تب یا بیماریهای دیگر ایجاد شدهاند؟
در پاسخ به این پرسش که پارگی دیسک کمر چه خطراتی دارد بایستی گفته شود که جهت اطمینان از عدم وارد شدن فشار بر اعصاب مثانه یا روده ناشی از پارگی دیسک، پزشک مواردی مانند بروز مشکل در زمان ادرار کردن یا دفع مدفوع را بررسی خواهد کرد. وجود مشکل مرتبط با مثانه و یا روده ناشی از پارگی دیسک کمر یک موقعیت اضطراری محسوب شده و فورا بایستی از جراحی استفاده شود.
امکان دارد پزشک از تصویربرداری با اشعه ایکس در قسمت کمر استفاده کند. با استفاده از تصویربرداری با اشعه ایکس، پارگی دیسک قابل مشاهده نمیباشد ولی پزشک به کمک این روش مشکلات موجود در ستون فقرات را بررسی کرده و امکان دارد دلایل دیگر مرتبط با بروز کمردرد نیز با استفاده از این روش تشخیص داده شوند.
پرکاربردترین روش مورد استفاده جهت تشخیص پارگی دیسک کمر، ام آر آی میباشد. ام آر آی باعث ایجاد درد نشده و یک روش بسیار دقیق محسوب میشود و سبب بروز عوارض جانبی نمیشود. ام آر آی امروزه جایـگزین روشهای دیـگری مانند میـلوگرام و سی تی اسکن شده است.
در برخی از مواقع امکان دارد از روشهای دیگری نیز جهت ارزیابی علت پارگی دیسک کمر و تشخیص این عارضه استفاده شود. ممکن است به این منظور میلوگرام به همراه سی تی اسکن به کار برده شود. با این حال چنانچه روشهای فوق قادر به تشخیص علت بروز درد نباشند، از روشهای دیگری مانند آزمونهای الکتریکی (مانند الکترومیوگرافی و اس اس پی) استفاده میشود. با استفاده از این روشها پزشک اطمینان حاصل میکند که درد ایجاد شده در پا در اثر آسیبدیدگی اعصاب بروز کرده است. امکان دارد پیش از انجام جراحی، به استفاده از آزمونهای الکتریکی نیاز باشد.
درمان پارگی دیسک کمر
وجود پارگی دیسک کمر لزوما به این معنی نیست که بایستی از جراحی استفاده شود. در بیشتر موارد، پارگی دیسک کمر به جراحی نیاز ندارد. درمان پارگی دیسک کمر به علائم این عارضه بستگی دارد. تشدید و یا بهبود علائم نیز در درمان پارگی دیسک کمر موثر هستند. در صورتی که علائم تشدید شوند، امکان دارد پزشک جهت درمان پارگی دیسک کمر از روش جراحی استفاده کند. در صورت بهبود علائم، ممکن است پزشک تا زمان رفع و از بین رفتن علائم منتظر بماند. در بسیاری از موارد، علائم پارگی دیسک کمر پس از چند هفته یا چند ماه به طور کامل رفع خواهند شد.
ارزیابی علائم پارگی دیسک کمر
امکان دارد به غیر از ارزیابی علائم پارگی دیسک کمر و اطمینان از عدم تشدید علائم، به هیچ روش درمانی نیاز نباشد. در صورتی که درد قابل تحمل باشد و ضعف و بیحسی تشدید نشوند، ممکن است پزشک توصیه کند که جهت ارزیابی بیشتر علائم، بیمار برای مدت زمان بیشتری منتظر بماند.
استراحت
در صورتی که درد شدید باشد، جهت درمان پارگی دیسک کمر امکان دارد نیاز باشد تا بیمار برای مدت چند روز از کار مرخصی گرفته و میزان فعالیتهای خود را کاهش دهد. پس از چند روز، بیمار بایستی فعالیتهای جسمانی خود را ادامه دهد. به این منظور بیمار میتواند به صورت روزانه پیادهروی کند و مسافتی که هر روز طی میکند را افزایش دهد.
مصرف داروهای مُسکن
بسته به شدت کمردرد، امکان دارد جهت کنترل درد از داروهای مُسکن استفاده شود. داروهای ضد درد بدون نیاز به نسخه پزشک مانند ایبوپروفن، تایلنول و برخی از داروهای ضد التهابی میتوانند به کاهش درد کمک کنند. بیمار بایستی دستور مصرف داروها را به دقت رعایت کرده و از مصرف بیش از حد این داروها خودداری کند. در صورت عدم تاثیر داروهای مُسکن، امکان دارد پزشک استفاده از داروهای قویتر مانند داروهای ضد درد مخدر یا غیر مخدر را به بیمار توصیه کند. داروهای ضد درد مخدر بسیار قوی هستند ولی اعتیادآور نیز میباشند. داروهای مُسکن غیر مخدر کمتر اعتیاد آور هستند ولی در عین حال تاثیر کمتری در رفع درد دارند. بیشتر پزشکان داروهای مُسکن مخدر را برای مدت زمان بیش از چند روز یا چند هفته تجویز نمیکنند.
تزریق استروئید اپیدورال
معمولا تزریق استروئید اپیدورال جهت تسکین کمردرد شدید ناشی از پارگی دیسک کمر مورد استفاده قرار میگیرد. تزریق استروئید اپیدورال تنها در حدود نیمی از موارد در کاهش کمردرد ناشی از پارگی دیسک کمر موثر میباشد.
فیزیوتراپی
در فیزیوتراپی از روشهای مختلفی جهت تسکین کمردرد استفاده میشود. روشهای درمانی غیر فعال سبب آرامسازی بدن شده و شامل ماساژ بافت عمیق، سرما/گرمادرمانی، تحریک الکتریکی (مانند تحریک الکتریکی عصب از راه پوست) و آبدرمانی میباشد.
پیش از آغاز درمان با فیزیوتراپی، وضعیت جسمانی بیمار و عارضه مورد نظر بایستی جهت طرحریزی برنامه درمانی مورد ارزیابی قرار گیرد.
با بررسی سابقه پزشکی، ارزیابی حرکات و وضعیت بدنی و نحوه زندگی بیمار، متخصص فیزیوتراپی زمان بهبودی را تعیین خواهد کرد.
ماساژ بافت عمیق
بیش از 100 نوع ماساژ وجود دارد ولی ماساژ بافت عمیق در مورد پارگی دیسک کمر یک گزینه درمانی مناسب محسوب میشود. این نوع ماساژ از فشار زیادی جهت تسکین تنش و اسپاسم عضلات استفاده کرده و از حرکت عضلات در ناحیه آسیبدیده جلوگیری میکند.
گرما/سرمادرمانی
گرما/سرمادرمانی دارای مزایای بسیاری میباشد و متخصص فیزیوتراپی جهت دستیابی به بهترین نتیجه از هر دو روش استفاده میکند.
امکان دارد جهت افزایش گردش خون در ناحیه مورد نظر از گرما استفاده شود. در این حالت با انتقال اکسیژن و مواد مغذی، سرعت بهبودی افزایش پیدا میکند.
سرمادرمانی سبب کاهش جریان خون میشود. در نتیجه التهاب، اسپاسم عضلانی و درد کاهش پیدا میکند. امکان دارد بر روی ناحیه آسیبدیده کمپرس سرد به کار برده شود. همچنین ممکن است متخصص فیزیوتراپی از ماساژ با یخ و یا از اسپری فلوئورومتان جهت بهبود بافت ملتهب استفاده کند.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست
دستگاه تحریک الکتریکی عصب از امواج الکتریکی جهت تحریک عضلات استفاده میکند. این دستگاه باعث بروز درد نمیشود. الکترودهای نصب شده بر روی پوست، جریان الکتریکی خفیف به نقاط مورد نظر در مسیر عصبی ارسال میکنند. این روش سبب کاهش اسپاسم عضلانی شده و در آزادسازی اندورفین موثر است. اندورفین دارای خاصیت ضد درد میباشد.
ترکشن (کشش ستون فقرات)
ترکشن سبب کاهش تاثیر جاذبه بر ستون فقرات میشود. این روش با جدا کردن استخوانهای مهرهها، در بهبود فتق دیسک موثر است. روش ترکشن برای ستون فقرات در قسمت گردن یا کمر قابل استفاده است.
ورزش
ورزش سبب بهبود انعطافپذیری، وضعیت بدنی، قدرت، ثبات مرکزی بدن و همچنین بهبود حرکت مفاصل میشود. جهت دستیابی به بهترین نتیجه بایستی از یک برنامه منظم ورزشی استفاده شود. ورزش به غیر از تسکین درد به بهبود وضعیت سلامتی نیز کمک میکند. متخصص فیزیوتراپی جهت طرحریزی برنامه ورزشی با توجه به وضعیت جسمانی و سابقه پزشکی، با بیمار همکاری میکند. متخصص همچنین روشهای تقویت عضلات کمر جهت جلوگیری از درد را به بیمار آموزش میدهد تا بیمار بتواند بدون وجود درد فعالیتهای روزانه خود را ادامه دهد.
به منظور دستیابی به نتیجه بلندمدت درمانی، متخصص نحوه ورزش کردن جهت تقویت عضلات کمر پس از پایان جلسات فیزیوتراپی را به بیمار آموزش میدهد تا از فتق دیسک در آینده جلوگیری شود.
بهبود ثبات عضلات مرکزی بدن
عضلات مرکزی بدن (عضلات شکم) با کمک به عضلات کمر در جهت حفاظت از ستون فقرات موثر هستند. در صورتی که این عضلات ضعیف باشند، فشار بیش از حد بر عضلات کمر وارد میشود. متخصص فیزیوتراپی ورزشهای مربوط به ثبات عضلات مرکزی بدن جهت حفاظت از ستون فقرات را به بیمار آموزش میدهد.
بهبود انعطافپذیری
انجام تمارین ورزشی کششی سبب بهبود انعطافپذیری شده و بدن شخص را برای انجام حرکات ورزشی ایروبیک آماده میکند. با افزایش انعطافپذیری، انجام حرکات مختلف برای شخص راحتتر میشود.
آبدرمانی
هیدروتراپی یا آبدرمانی به عنوان یک روش درمانی غیر فعال شامل استفاده از دوش آب گرم یا جکوزی میباشد. این روش سبب تسکین درد و آرامسازی عضلانی میشود. در روش هیدروتراپی فعال نیز از تمارین ورزشی ایروبیک در آب استفاده میشود.
تقویت عضلات
تقویت عضلات کمر به حفاظت از ستون فقرات کمک کرده و در تسکین درد موثر است.
توانبخشی پس از جراحی
پس از جراحی، پزشک بیمار را به متخصص فیزیوتراپی معرفی میکند. استفاده از برنامه ورزشی جهت بهبود و حفظ سلامت ستون فقرات الزامی میباشد. ورزش مداوم و منظم بهترین روش جلوگیری از بروز مشکلات مرتبط با کمر میباشد. نوع ورزش مورد استفاده بایستی با وضعیت جسمانی شخص و عارضه ایجاد شده متناسب باشد.
بر طبق تحقیقات انجام شده افرادی که به طور منظم ورزش میکنند، کمتر به مشکلات مرتبط با کمر مبتلا میشوند. ورزش به تقویت عضلات کمر کمک میکند و در کاهش احتمال افتادن بر زمین و بروز آسیبدیدگی موثر است. ورزش مداوم باعث تقویت عضلات شکم، دستها و پاها شده و در نتیجه از کشیدگی عضله کمر جلوگیری میکند. حرکات کششی احتمال اسپاسم عضلانی را کاهش میدهند. تمارین ورزشی مقاومتی به جلوگیری از کاهش توده استخوانی ناشی از پوکی استخوان کمک کرده و از بروز شکستگی استخوان جلوگیری میکنند. ورزش ایروبیک نیز در تسکین کمردرد موثر است. در زمان ورزش کردن، در بدن مواد شیمیایی به نام اندورفین آزاد شده که سبب کاهش درد میشوند.
