نورولوژیست یا متخصص مغز و اعصاب پزشکی است که در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های درگیر کننده سیستم عصبی تخصص دارد. پزشک عمومی بیمار را در صورت مشاهده نشانه‌های مشکل عصبی به متخصص مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد. مشکلات عصبی طیف وسیعی از عارضه‌ها، مانند آلزایمر، نوروپاتی دیابتی، سردرد و آسیب عصبی را پوشش می‌دهد.
در این مقاله برای‌تان توضیح می‌دهیم که متخصص مغز و اعصاب چه کاری انجام می‌دهد، چه عارضه‌هایی را درمان می‌کند، چه عمل‌هایی انجام می‌دهد و چه زمانی باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
متخصص مغز و اعصاب کیست؟
متخصص مغز و اعصاب در زمینه ارزیابی، تشخیص و درمان بیماری‌های درگیر کننده سیستم عصبی تخصص دارد.
سیستم عصبی از دو بخش تشکیل می‌شود:
- سیستم عصبی مرکزی (CNS): سیستم عصبی مرکزی به مغز و نخاع اطلاق می‌شود و
- سیستم عصبی پیرامونی (PNS): سیستم عصبی پیرامونی یا محیطی تمام عصب‌های خارج از CNS را شامل می‌شود.
بسیاری از متخصصان مغز و اعصاب با توجه به ماهیت پیچیده سیستم عصبی بر درمان گروه خاصی از بیماران یا بیماران مبتلا به ناراحتی‌های عصبی خاص متمرکز می‌شوند.
متخصص مغز و اعصاب پس از به پایان رساندن دوره دستیاری حداقل یک سال در دوره فلوشیپ شرکت می‌کند تا تجربه لازم را در تخصص ویژه خود به دست بیاورد. گرایش‌های فرعی رشته نورولوژی به شرح زیر است:
- نورولوژی اطفال یا کودکان؛
- ناتوانایی‌های رشد عصبی؛
- طب عصب و عضله؛
- نورولوژی مراقبت‌های تسکینی و حمایتی؛
- مدیریت درد؛
- مدیریت سردرد؛
- مدیریت خواب؛
- نورولوژی عروق؛
- اختلال‌های خودایمنی؛
- عصب‌روانپزشکی؛
- ضایعه‌های مغزی؛
- مراقبت‌های ویژه مغز و اعصاب و
- صرع.
متخصص مغز و اعصاب اصفهان چه بیماری هایی را درمان می کند؟
نوع علائم عصبی بستگی به این دارد که کدام بخش از سیستم عصبی درگیر شده است. اختلالات عصبی می‌تواند باعث بروز درد و تغییر در هر یک از حواس پنجگانه بشود. متخصص مغز و اعصاب از تخصص و دانش لازم برای تشخیص و درمان عارضه‌های عصبی مختلف برخوردار است. در ادامه با هشت دلیل مراجعه به متخصص مغز و اعصاب آشنا می‌شوید.
درد نوروپاتی
درد نوروپاتی به دردی گفته می‌شود که در اثر آسیب دیدن عصب‌ها به دلیل صدمه یا بیماری بروز می‌یابد. دیابت یکی از بیماری‌هایی است که به این نوع آسیب عصبی دامن می‌زند. درد نوروپاتی می‌تواند تیز و تیر کشنده، انفجاری یا سوزشی باشد. همچنین ممکن است آسیب مغز یا نخاع علت درد نوروپاتی باشد. درد نوروپاتی پس از سکته مغزی نیز شایع است. درد نوروپاتی با مصرف مسکن‌های معمول آرام نمی‌شود. متخصص مغز و اعصاب بهترین روش درمان را برای تسکین درد نوروپاتی توصیه می‌کند.
میگرن
سردردهای شدید و مکرر یکی از دلایل شایع مراجعه به متخصص مغز و اعصاب است. این نوع سردردها در اکثر موارد میگرنی است. سردردهای میگرنی به دفعات رخ می‌دهد و از چند ساعت تا چند روز طول می‌کشد. بیماران دردی ضربانی را حس می‌کنند، دچار حالت تهوع می‌شوند و به نور، صداهای بلند یا بوهای قوی حساس می‌شوند. بسیاری از بیماران مبتلا به میگرن هرگز از تشخیص یا درمان مناسب برخوردار نمی‌شوند. مراجعه به متخصص مغز و اعصاب کمک می‌کند تا از محرک‌های میگرن و راهکارهای پیشگیری از میگرن آگاه شوید. غذا و استرس از محرک‌های شایع میگرن به شمار می‌آید. بهترین متخصص مغز و اعصاب اصفهان داروی مناسب را برای پیشگیری از میگرن یا متوقف کردن آن پس از شروع تجویز می‌کند.
تشنج
تشنج اختلالی در مغز است که باعث ایجاد حس‌های عجیب، حرکت‌های غیرقابل کنترل یا از دست دادن هوشیاری می‌شود. متخصص مغز و اعصاب دستور آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های لازم را برای یافتن علت تشنج می‌دهد. درمان علت تشنج گاهی اوقات باعث متوقف شدن تشنج می‌شود. بااین حال بعضی عارضه‌های ایجاد کننده تشنج، مانند صرع می‌تواند بلندمدت باشد. داروهای بسیاری برای پیشگیری از تشنج یا کاهش آن وجود دارد. عمل‌هایی نیز برای درمان تشنج وجود دارد. متخصص مغز و اعصاب بهترین روش درمان را توصیه می‌کند و در مدیریت عارضه کمکتان می‌کند.
ضایعه مغزی یا نخاعی
تصادف خودرو، سقوط و آسیب‌های ورزشی به مغز یا نخاع آسیب می‌زند. علائم به آنچه آسیب دیده است و میزان آسیب‌دیدگی بستگی دارد. آسیب دیدن مغز باعث سردرد، سرگیجه، تشنج و بیهوشی می‌شود، رفتار، تفکر و حافظه را تغییر می‌دهد. ضایعه‌های نخاعی بی‌حسی و ضعف را به دنبال دارد. همچنین ممکن است از بخش آسیب دیده به پایین بی‌حرکت شود. متخصص مغز و اعصاب طرح درمان را با توجه به موقعیت خاص هر بیمار تهیه می‌کند و هماهنگی‌های لازم را برای مراقبت از بیمار انجام می‌دهد. طرح درمان ضایعه‌های مغزی و نخاعی شامل درمان دارویی، فیزیوتراپی و روان‌درمانی می‌شود.
ابتلا به ام اس
ام اس اختلالی مادام‌العمر است که مغز و نخاع را درگیر می‌کند. علائم ام اس شامل تغییر در دید، ضعف، بی‌حسی و گزگز می‌شود. علائم رفت و برگشتی است و به مرور زمان پیشرفت می‌کند. متخصص مغز و اعصاب بیماری را با توجه به نتایج معاینه و تصویربرداری مغز و نخاع تشخیص می‌دهد. داروهای بسیاری برای کنترل حمله‌های MS و آهسته کردن پیشرفت آن وجود دارد. متخصص مغز و اعصاب بهترین روش درمان را با همفکری بیمار توصیه می‌کند.
بیماری پارکینسون
پارکینسون باعث از بین رفتن آن دسته از سلول‌های مغزی می‌شود که ماده شیمیایی دوپامین را تولید می‌کنند. مغز برای حرکت‌های عادی بدن به دوپامین نیاز دارد. اکثر بیماران مبتلا به پارکینسون بالای 60 سال دارند. از علائم پارکینسون می‌توان به لرزش حرکات، خشکی یا کندی حرکات و خام‌دستی اشاره کرد. هیچ آزمایشی برای تشخیص پارکینسون وجود ندارد، اما متخصص مغز و اعصاب می‌تواند بیماری را پس از معاینه کامل تشخیص بدهد. همچنین متخصص مغز و اعصاب بهترین دارو را تجویز می‌کند و درمانی به نام تحریک عمقی مغز را توصیه می‌کند.
سکته مغزی
سکته مغزی در واقع نرسیدن خون به بخشی از مغز است. خونریزی مغز یا انسداد رگ می‌تواند علت سکته مغزی باشد. مرگ سلول‌های مغزی، در اثر نرسیدن خون به آنها شروع می‌شود. اگر بیمار یا اطرافیانش به سرعت عمل کنند و با اورژانس تماس بگیرند، متخصص مغز و اعصاب سکته مغزی را در زمان وقوع تشخیص می‌دهد و درمان می‌کند. فرایند تشخیص شامل تصویربرداری از مغز می‌شود. اگر انسداد رگ علت سکته مغزی باشد، لازم است که لخته‌های خون از بین برده شود. علائم سکته مغزی ناگهان شروع می‌شود و شامل موارد زیر است:
- بی‌حسی: معمولاً یک سمت بدن بی‌حس می‌شود؛
- ضعف: معمولاً یک سمت بدن ضعیف می‌شود؛
- گیجی یا مشکل در حرف زدن یا درک گفتار دیگران؛
- خام‌دستی یا عدم تعادل؛
- کاهش قدرت دید یا نابینایی و
- سردرد شدید.
متخصص مغز و اعصاب درمان توانبخشی را پس از سکته مغزی توصیه می‌کند.
مشکلات جدی حافظه
فراموشی جزئی یکی از عوارض شایع پیری است؛ اما مشکلات جدی‌تر حافظه و تفکر عادی نیست، به خصوص اگر این مشکلات زندگی روزمره را مختل کرده باشد. مشکلات جدی حافظه و تفکر می‌تواند پیامد تغییر در مغز باشد؛ این تغییرات معمولاً به آهستگی شروع می‌شود و به مرور زمان تشدید می‌شود. تغییرات مغز به عارضه‌ای به نام دمانس یا زوال عقل دامن می‌زند. آلزایمر شایع‌ترین نوع دمانس است. متخصص مغز و اعصاب تشخیص می‌دهد که آیا مشکلات حافظه نشان دهنده شروع دمانس است یا آن که مشکل دیگری باعث بروز این علائم شده است. متخصص معاینه عصبی کاملی را انجام می‌دهد؛ احتمالاً اسکن مغز و آزمایش‌های مختلف حافظه و تفکر انجام می‌شود. متخصص مغز و اعصاب داروهایی را برای بیماران مبتلا به دمانس تجویز می‌کند، این داروها روند پیشرفت بیماری را آهسته می‌کند و به تسکین علائمی مانند اضطراب یا بی‌قراری کمک می‌کند.
متخصص مغز و اعصاب جراح نیست، اما آزمایش‌های عصب‌شناختی گوناگونی را انجام می‌دهد و در صورت لزوم با جراح مغز و اعصاب همکاری می‌کند.
متخصص مغز و اعصاب چه عمل‌هایی را انجام می‌دهد؟
متخصصان مغز و اعصاب آزمایش‌ها و عمل‌های گوناگونی را برای تشخیص و درمان عارضه‌های عصبی انجام می‌دهند که در ادامه با متداول‌ترین آنها آشنا می‌شوید.
پونکسیون کمری
متخصص مغز و اعصاب پونکسیون کمری را برای گرفتن نمونه از مایع نخاعی انجام می‌دهد. پونکسیون کمری برای تشخیص عارضه‌های زیر کاربرد دارد:
- مننژیت؛
- انسفالیت یا التهاب مغز؛
- میلیت؛
- لوسمی یا سرطان خون؛
- بیماری‌های خودایمنی مانند ام اس؛
- دمانس و
- خونریزی مغزی.
همچنین پونکسیون کمری برای درمان عارضه‌های درگیر کننده نخاع نیز کاربرد دارد. متخصص مغز و اعصاب می‌تواند داروهای بی‌حسی، آنتی‌بیوتیک یا داروهای مخصوص درمان سرطان را حین پونکسیون کمری به بیمار تزریق کند.
الکترومیوگرافی
متخصص مغز و اعصاب از نوار عصب و عضله یا الکترومیوگرافی (EMG) برای ارزیابی واکنش عضله‌های بیمار به تحریک الکتریکی نورون‌های حرکتی استفاده می‌کند ـ نورون‌های حرکتی عصب‌های خاصی هستند که حرکت عضله را کنترل می‌کنند.
تکنیسین آموزش دیده سوزن‌های کوچکی به نام الکترود را برای گرفتن نوار عصب و عضله در عضله فرومی‌کند. این الکترودها فعالیت‌های الکتریکی متفاوتی را ثبت می‌کنند که در بافت عضلانی هنگام حرکت و استراحت رخ می‌دهد.
دستگاه EMG الکترومیوگرام را که فعالیت‌های ثبت شده عصب و عضله در این مدت است، تولید می‌کند.
متخصص مغز و اعصاب از نوار عصب و عضله برای تشخیص بیماری‌های عصبی ـ عضلانی مانند میاستنی گراویس و ALS استفاده می‌کند.
نوار مغز
متخصص مغز و اعصاب از نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) برای اندازه‌گیری و ثبت فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌کند. نورون‌های مغز از طریق تکانه‌های الکتریکی با هم ارتباط برقرار می‌کنند، EEG این تکانه‌ها را ثبت می‌کند. همچنین نوار مغز الگوهای امواج مغزی را دنبال می‌کند.
تکنیسین الکترودها را برای گرفتن نوار مغز روی سر بیمار قرار می‌دهد. این الکترودها به رایانه‌ای متصل است که پیام‌های الکتریکی را به الگوهایی تبدیل می‌کند که تکنیسین می‌تواند آنها را روی نمایشگر ببیند یا روی کاغذ چاپ کند.
متخصص مغز و اعصاب فعالیت الکتریکی غیرعادی مغز را روی نوار گرفته شده پیدا می‌کند و عارضه‌هایی از قبیل موارد زیر را تشخیص می‌دهد:
- صرع؛
- تشنج؛
- تومور مغزی و
- اختلالات خواب.
تست تنسیلون
میاستنی گراویس بیماری عصبی ـ عضلانی نادری است که عضله‌های بازو و پا را ضعیف می‌کند. متخصص مغز و اعصاب از آزمایش خونی به نام تست تنسیلون برای تشخیص میاستنی گراویس کمک می‌گیرد.
تنسیلون نام تجاری داروی ادروفونیوم است که از تخریب استیل‌کولین جلوگیری می‌کند ـ استیل‌کولین نوعی انتقال دهنده عصبی است که موجب حرکت کردن عضله‌ها می‌شود. میاستنی گراویس باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن به گیرنده‌های استیل‌کولین در عضله‌ها حمله کند؛ در نتیجه بیمار دچار خستگی عضلانی می‌شود و حرکت عضلاتش کاهش می‌یابد.
متخصص مغز و اعصاب برای انجام دادن تست تنسیلون مقدار کمی تنسیلون را در جریان خون بیمار تزریق می‌کند. سپس از او می‌خواهد که حرکت‌هایی مانند موارد زیر را انجام بدهد:
- ایستادن و نشستن؛
- نگه داشتن بازوها بالای سر و
- روی هم انداختن پاها و برعکس.
متخصص مغز و اعصاب هر بار که بیمار احساس خستگی کند، مقداری تنسیلون به او تزریق می‌کند. اگر بیمار احساس کند که قدرتش را پس از تزریق تنسیلون بازیافته است، متخصص نتیجه می‌گیرد که بیمار احتمالاً به میاستنی گراویس مبتلا است.
آزمایش‌های دیگر
متخصص مغز و اعصاب از آزمایش‌های زیر برای تشخیص اختلال‌های عصبی کمک می‌گیرد:
- تست‌های آزمایشگاهی مانند آزمایش خون و ادرار؛
- آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، MRI، سی تی اسکن و اسکن PET؛
- آزمایش ژنتیک؛
- نمونه‌برداری و
- آنژیوگرافی.
زمان مراجعه به متخصص مغز و اعصاب
چنانچه پزشک عمومی احتمال بدهد که بیمار به عارضه‌های عصبی از قبیل موارد زیر مبتلا است، او را به متخصص مغز و اعصاب معرفی می‌کند:
- سردردهای شدید و مکرر؛
- ضعف عضلانی؛
- گیجی؛
- سرگیجه؛
- از دست دادن هماهنگی؛
- فلج کامل یا جزئی و
- تغییرات حسی مختل کننده حس لامسه، بینایی، چشایی یا بویایی.
مقایسه متخصص مغز و اعصاب و جراح مغز و اعصاب
متخصص مغز و اعصاب و جراح مغز و اعصاب، هر دو عارضه‌های درگیر کننده سیستم عصبی را درمان می‌کنند. البته جراح مغز و اعصاب جراحی هم انجام می‌دهد.
جراح مغز و اعصاب به دانشکده پزشکی می‌رود و در زمینه مغز و اعصاب تخصص می‌گیرد. سپس دوره دستیاری را در بخش جراحی مغز و اعصاب پشت سر می‌گذارد و در این دوره عمل‌های جراحی مغز و نخاع را از نزدیک مشاهده می‌کند و در آنها شرکت می‌کند.
بیماران عموماً ابتدا به متخصص مغز و اعصاب مراجعه می‌کنند تا ایشان علائمشان را ارزیابی کنند و درباره طرح درمان تصمیم بگیرند. اگر متخصص مغز و اعصاب به این نتیجه برسد که بیمار به جراحی نیاز دارد، او را به جراح مغز و اعصاب معرفی می‌کند.
