هنگامی که از زاویه پهلو به ستون فقرات طبیعی نگاه کنیم، کاملاً صاف است و در قسمت بالای آن انحنای کمی به سمت داخل دارد، سپس کمی انحنا به سمت بیرون، و سپس در انتهای آن به سمت داخل انحنا دارد. این حالت S ستون فقرات، آن را قادر می‌سازد تا حمایت و تعادل بسیار خوبی برای بدن فراهم کند و همچنین ضربات وارد شده به بدن را جذب کرده و فشار ناشی از فعالیت‌هایی مانند راه رفتن را توزیع کند. هنگامی که ستون فقرات دچار ناهنجاری باشد و از پهلو به آن نگاه کنیم، متفاوت به نظر می‌رسد. لوردوز، انحنای عمیق‌تر از حالت طبیعی و به سمت داخل ستون فقرات است، که به طور معمول در ناحیه پایین کمر است. برخی از افراد لوردوز را به نام گودی کمر می‌شناسند. عوامل گودی کمر از آسیب مهره تا نقص مادرزادی را شامل می‌شود.
انواع اصلی گودی کمر چیست؟
همانطور که در بالا ذکر شد، انواع اصلی گودی کمر شامل موارد زیر است:
- اسکولیوز: قوس غیرطبیعی پهلو تا پهلو در ستون فقرات است. اگر ستون فقرات به سمت راست انحنا دارد، پس به آن دکسترو اسکولیوز می‌گویند. در صورتی که انحنای ستون فقرات به سمت چپ باشد، پس آن را لوو اسکولیوز می‌نامند. با این حال، اغلب بیماران بزرگسال و کودک که دچار اسکولیوز هستند، بیش از یک پیچ خوردگی در ستون فقرات دارند.
- کیفوزیز: این ناهنجاری هنگامی رخ می‌دهد که قسمت بالای کمر، برآمدگی رو به بیرون دارد، که گاهی اوقات به آن گوژپشتی می‌گویند. شانه‌ها به سمت جلو منحرف شده، سر به سمت بیرون پیش رفته و نیم تنه بالا خمیده شده یا به سمت پایین آویخته می‌شود.
- لوردوز: این مشکل به عنوان یکی از عوارض جانبی کیفوزیز ایجاد می‌شود. هایپرلوردوز یا قوس و فرورفتگی ستون فقرات، باعث می‌شود که کمر به سمت داخل کشیده شود و شکم به سمت بیرون برجسته می‌شود.
- سندرم کمر صاف: این ناهنجاری هنگامی ایجاد می‌شود که ستون فقرات انحنای طبیعی خود را از دست می‌دهد. این بیماری خوش‌خیم به نظر می‌رسد. در انتها ستون فقرات صاف می‌شود. اما سندرم کمر صاف می‌تواند باعث شود که بیماران به سمت جلو خم شده، و مشکلات جدی در هنگام راه رفتن ایجاد می‌شود.
- اسپوندیلیت آنکیلوزان: این نوع از آرتروز می‌تواند باعث شود مهره‌های ستون فقرات باهم آمیخته شوند. هنگامی که این اتفاق رخ می‌دهد، ستون فقرات تحرک خود را از دست داده و بدن در یک حالت ثابت قفل می‌شود.
- اسپوندیلولیستزی: که همچنین سرخوردگی مهره نامیده می‌شود، به دلیل نقص مادرزادی در ستون فقرات ایجاد می‌شود. در شدیدترین موارد سرخوردگی مهره می‌تواند به طور کامل از ستون فقرات بلغزد، که به آن اسپوندیلوپتوزیس می‌گویند.
علت گودی کمر چیست؟
ستون فقرات می‌تواند به دلایل مختلف تغییر شکل داده که شامل آسیب به مهره یا دیسک بین مهره‌ای و بیماری‌های پیش رونده مانند پوکی استخوان است. ممکن است شخص به دلیل عملکرد نامناسب ژن‌هایی که رشد ستون فقرات در جنین را تنظیم می‌کنند، با انحنای غیرطبیعی ستون فقرات (ناهنجاری ستون فقرات مادرزادی نامیده می‌شود) متولد شود. در برخی موارد، گودی غیرطبیعی کمر در سال‌های بعد که کودک رشد می‌کند و بزرگتر می‌شود، بروز می‌کند. علیرغم این رابطه ژنتیکی، محققان ویژگی ارثی خاصی که شخص را مستعد تولد با گودی کمر می‌کند، ثابت نکردند.
زنان و مردان هر دو ممکن است با گودی کمر متولد شوند و بزرگسالان مسن به دلیل مشکلات پزشکی یا فرسایش، بیشتر در معرض خطر ابتلا به گودی کمر قرار دارند.
پزشکان گودی کمر را با توجه به عوامل آن‌ها به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌کنند. اگرچه مشکلات زیادی وجود دارد که می‌تواند منجر به گودی کمر شود، اما متداول‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
مادرزادی
برخی از انواع گودی کمر قبل از تولد نوزاد ایجاد می‌شود. ژنتیک و تغییر شکل در رحم می‌تواند منجر به این ناهنجاری شود.
بیماری‌های کودکان
انواع دیگر گودی کمر در دوران کودکی بروز می‌کند. به عنوان مثال اسکولیوز اغلب بین سنین 10 تا 12 سال به وجود می‌آید. به‌خصوص جهش رشد ممکن است باعث سرعت بخشیدن به آن شود.
وضعیت بدن
وضعیت نامناسب بدن در دوره مهم رشد ستون فقرات می‌تواند باعث شود که ناحیه بالای کمر به سمت جلو خم شود. برای رفع این مشکل تقویت عضلات و یادگیری وضعیت بدن لازم است.
عصبی عضلانی
اختلالات خاصی مانند فلج مغزی می‌تواند فعالیت عضلات را تغییر دهد. همچنان که عضلات سفت، ستون فقرات را می‌کشند، کمر و گردن حالت طبیعی خود را از دست می‌دهند.
بزرگسالی یا ساییدگی
ساییدگی در ستون فقرات می‌تواند دیسک‌های موجود در کمر را دچار فرسایش کند. مهره‌های ضعیف ممکن است شکسته شده و حالت سه‌گوش را ایجاد کرده که منجر به کیفوزیز می‌شود. و رباط‌هایی که ستون فقرات را حمایت می‌کنند می‌توانند سخت شده، کمر را از راستای طبیعی خود خارج کنند.
جراحت
آسیب‌هایی مانند ضربات ناگهانی به کمر، می‌تواند مهره‌ها را از جای خود خارج کند، و انحنای کمر را تغییر دهد.
مشکلات یاتروژنیک
این کلمه که به مشکلات ستون فقرات اشاره دارد، مانند سندرم کمر صاف، که ناشی از پیوستگی ناموفق ستون فقرات است.
بیماری ایدیوپایتک
هنگامی که گودی کمر ناشی از یک علت ناشناخته باشد، این مشکل ایدیوپاتیک نامیده می‌شود. به عنوان مثال اکثریت موارد اسکولیوز به عنوان اسکولیوز ایدیوپاتیک دسته‌بندی می‌شود.
عوامل خطر گودی کمر چیست؟
متداول‌ترین عوامل خطر شامل موارد زیر است:
- فعالیت‌ها یا مشاغلی که فرد را به طور متوسط تا زیاد در معرض آسیب به ستون فقرات قرار می‌دهد.
- سنین جوانی و میانسالی. کودکان بیشتر مستعد چنین بیماری‌هایی مانند سل ستون فقرات هستند که منجر به گودی کمر می‌شود، درحالی که افراد مسن به دلیل بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان بیشتر در معرض گودی کمر قرار دارند.
- جنسیت زن در برخی از انواع گودی کمر مانند اسپوندیلولیستز
- کمبود سطح کلسیم یا ویتامین دی منجر به پوکی استخوان می‌شود.
- سابقه شخصی بیماری عصبی عضلانی یا التهابی
- حالت بدنی نامناسب هنگام بلند کردن اجسام
- سبک زندگی بی‌تحرک
علائم گودی کمر چیست؟
علائم و نشانه‌های گودی کمر به شدت و محل ناحیه غیرطبیعی ستون فقرات بستگی دارد. بسیاری از انواع گودی کمر افزون بر راستای غیرطبیعی مشهود ستون فقرات، هیچ علائم دیگری ایجاد نمی‌کنند.
متداول‌ترین علائم احتمالی هر نوع گودی کمر در زیر بیان شده است:
- از دست دادن حس در اندام‌ها
- درد به هر میزان
- عدم تراز مشهود ستون فقرات، چه با چشم غیرمسلح دیده شود و چه اینکه با تصویربرداری اشعه ایکس باشد.
- ضعف در پاها یا بازوها
چون برخی از انواع گودی کمر می‌تواند ناشی از مشکلات همراه آن، مانند دیستروفی عضلانی باشد، باید برای انواع علائم ستون فقرات، در جستجوی مراقبت‌های پزشکی باشید. تشخیص و درمان زودهنگام، بیشترین امیدواری را برای اصلاح عدم تراز ستون فقرات فراهم می‌کند، زیرا ناهم‌ترازی در مراحل اولیه راحت‌تر برطرف می‌شود.
عوارض نهانی
گودی کمر خفیف ممکن است هیچ عوارضی ایجاد نکند، در حالی که گودی کمر شدید ممکن است باعث فلج شدن شود. گودی کمر می‌تواند بر اندام‌های دیگر مانند ریه‌ها فشار وارد کند. انواع و درجات عوارض ایجاد شده، به عوامل، شدت و محل گودی کمر بستگی دارد.
عوارض نهانی گودی کمر در زیر بیان شده است:
- با سختی نفس کشیدن که ناشی از انحنای شدید در میانه کمر است (کیفوزیز)
- ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن یا لباس پوشیدن به دلیل مشکلات وضعیت بدن که ناشی از گودی کمر است.
- از دست دادن حس در پاها، بی‌اختیاری ادرار یا کاهش عملکرد جنسی به دلیل فشار روی عصب در کمر
- درد ناشی از عصب تحت فشار در ستون فقرات یا اسپاسم عضلانی
همه انواع گودی کمر باید توسط پزشک تشخیص داده شود تا روند پیشرفت انحنای غیرطبیعی کند شده یا متوقف شود و عملکرد حرکتی در اعضا دوباره بازگردد.
آزمایشات و تشخیص گودی کمر
پزشک معاینات جسمانی کودک را انجام داده و سوابق پزشکی و خانوادگی را بررسی می‌کند. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اسکن استخوان: شامل تصویربرداری هسته‌ای که تغییرات آرتروزی در مفاصل را ارزیابی کرده که بیماری‌های استخوان و تومورها را تشخیص می‌دهد.
- تصویربرداری اشعه ایکس: تصاویر دیجیتالی از محل دقیق استخوان‌های غیرطبیعی ستون فقرات و بافت‌های داخلی را فراهم می‌کند.
- ام آر آی (تصویربرداری تشدید مغناطیسی): نخاع را با جزئیات همراه با ایجاد تصاویری از اندام‌ها و ساختار کل بدن ارزیابی می‌کند.
- سی‌تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری): تصاویری با جزئیات دقیق ایجاد کرده که استخوان‌ها، چربی، اندام‌ها و عضلات را نشان می‌دهد.
کودک از یک تیم چند رشته‌ای پزشکی برخوردار خواهد بود که تمامی گزینه‌ها را در نظر گرفته و کودک را به طور کامل و نه فقط علائم آن را درمان می‌کنند.
درمان گودی کمر
همه انواع گودی کمر بهتر است ارزیابی شده و توسط پزشک متخصص تحت مراقبت قرار گیرد، زیرا ستون فقرات نقش مهمی در سلامت عمومی بدن ایفا می‌کند. در حالی که برخی از انواع گودی‌های کمر ثابت باقی مانده و پیشرفت آن متوقف می‌شود، انواع دیگر آن، ممکن است در صورتی که تحت درمان قرار نگیرد، باعث آسیب به عصب شده و حتی به اندام‌ها نیز صدمه بزند. تعدادی از افراد به دلایل زیبایی شناسی ناشی از ظاهر غیرطبیعی انحنای ستون فقرات، درمان را دنبال می‌کنند.
هدف درمان گودی کمر این است که تا حد امکان، ستون فقرات را در راستای طبیعی خود قرار دهد. اینکار معمولاً درد و ضعف ناشی از عدم وجود حس ناشی از تراز غیرطبیعی، را برطرف می‌کند.
بسیاری از پزشکان پیش از آنکه جراحی گودی کمر را پیشنهاد دهند، ابتدا تمامی درمانهای کم‌خطر را آزمایش می‌کنند. گزینه‌های درمانی به نوع و شدت گودی کمر بستگی دارد. به عنوان مثال، شکستگی مهره ممکن است به جراحی فوری نیاز داشته باشد تا از عوارضی مانند فلج شدن جلوگیری شود. درمانهای خاص برای لوردوز بر اساس موارد زیر با شما و پزشک کودک مورد بررسی قرار می‌گیرد:
- سن کودک، سلامت عمومی و سابقه پزشکی
- عوامل زمینه‌ای لوردوز
- مقدار پیشرفت بیماری
- تحمل کودک برای داروها، درمان‌ها یا تراپی‌های خاص
- انتظارات در دوره بیماری
- ایده و ترجیحات شما در این شرایط
درمانهای معمول گودی کمر – از روش‌های غیرجراحی تا جراحی – شامل:
رویکرد انتظار (wait & watch)
در موارد خفیف گودی کمر، ممکن است هیچ درمانی آغاز نشود و پزشک پیشنهاد دهد که رویکرد انتظار را دنبال کرده و هر 4 تا 6 ماه، گودی کمر را مشاهده کنید. اگر هرگونه پیشروی در انحنای کمر مشاهده شد، درمان آغاز می‌شود.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی (برنامه تمرینی) برای افزایش محدوده حرکتی، انعطاف و قدرت شخص پیشنهاد می‌شود. هدف درمان متوقف کردن روند پیشرفت گودی کمر و به حداقل رساندن ناهنجاری است. مراقبت‌های لوردوز به علت آن بستگی دارد. اگر گودی کمر با وضعیت نامناسب بدن ارتباط داشته باشد، ورزش‌های ساده کفایت می‌کند. با این حال، گودی کمری که به دلیل مشکلات لگن رخ می‌دهد، می‌تواند به عنوان بخشی از مشکلات لگن تحت درمان قرار بگیرد.
داروها
داروهای مسکن و ضدالتهاب ممکن است برای تسکین درد و التهاب تجویز شود. داروهای خوراکی یا مکمل‌های ویتامینی نیز مشکلات زمینه‌ای مانند پوکی استخوان را درمان می‌کند. همچنین تزریق کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب در نواحی درگیر در ستون فقرات مفید است.
بریس
استفاده از بریس لازم است تا از تشدید انحنا جلوگیری کند.
جراحی
هدف از درمان جراحی سندرم کمر صاف، بازیابی لوردوز است، که راستای کلی بدن بیمار و کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد و روند پیشرفت گودی کمر را متوقف می‌کند.
پیشنهاد جراحی پس از ارزیابی کامل جسمانی همراه با بازبینی تمامی آزمایشات اشعه ایکس، ام آر آی و سی تی اسکن توسط متخصصین ستون فقرات ارائه می‌شود. هدف از درمان، فراهم کردن مراقبت‌های کامل از بیمار با بهبود علائم و کیفیت زندگی است که توسط امن‌ترین و کم‌خطرترین روش ممکن انجام می‌شود. ممکن است جراحی اصلاح ناهنجاری کمر صاف توسط روش‌های ترکیبی یا چندگانه انجام شود.
ممکن است برای گودی کمر شدید، جراحی با مداخلات عصبی تجویز شود. جراحی گودی کمر می‌تواند از جراحی‌های کم تهاجمی تا بسیار پیچیده متفاوت باشد.
پیشگیری
می‌توانید با انجام کارهای زیر خطر بروز گودی کمر را به حداقل برسانید:
- خودداری از ورزش‌های پربرخورد یا دیگر فعالیت‌هایی که شما را در معرض خطر آسیب کمر قرار می‌دهد.
- انجام منظم ورزش شامل تمرینات قدرتی برای حفظ سلامت استخوان و توده عضلانی
- مصرف کلسیم یا ویتامین دی، در صورت تجویز پزشک برای پیشگیری از پوکی استخوان
- حفظ وضعیت مناسب برای بدن هنگام نشستن، بلند کردن اجسام یا ایستادن
در صورتی که عدم تراز ستون فقرات در کودک خود مشاهده کردید، پزشک کودکان می‌تواند ستون فقرات را بررسی کرده و در صورت نیاز شما را به متخصص ارتوپدی ستون فقرات ارجاع دهد. بسیاری از انواع گودی کمر در کودکان به درمانهای زودهنگام به خوبی جواب می‌دهند. بزرگسالانی که چندین عوامل خطر گودی کمر دارند، باید برای کاهش این خطرات یا درمان هر علائمی که بروز می‌کند، با پزشک مشورت کنند.
