تقریباً همه افراد در دوره‌ای از زندگی خود دچار سردرد شده‌اند. سردرد پیشانی هنگامی است که درد خفیف تا شدیدی در پیشانی یا شقیقه‌های شما ایجاد می‌شود. بیشتر سردردهای پیشانی ناشی از استرس هستند. این نوع سردرد معمولاً هر از گاهی بروز می‌کند و به آن اپیزودیک می‌گویند. اما گاهی اوقات سردردها مزمن می‌شوند. در صورت ابتلا به سردردهای مداوم، بسیار شدید یا سردردهایی که وخیم‌تر می‌شوند با پزشک مشورت کنید.
تشخیص سردرد پیشانی
در سردرد پیشانی فرد احساس می‌کند چیزی به دو طرف سر فشارِ همراه با درد خفیف تا متوسط وارد می‌کند. برخی افراد این سردرد را به سفت کردن گیره یا کمربند دور سر تشبیه می‌کنند. گاهی اوقات درد می‌تواند شدیدتر باشد. برخی از نواحی بدن مانند پوست سر، سر و عضلات شانه ممکن است حساس شوند.
سردرد پیشانی منجر به بروز حالت تهوع و سایر علائم سردرد میگرنی نمی‌شود. همچنین تحت تأثیر موارد زیر قرار نمی‌گیرد:
- فعالیت بدنی
- سر و صدا
- نور
- بو
علل سردرد پیشانی
سردردهای پیشانی عوامل محرک بسیاری دارند. شایع‌ترین عامل استرس است. به نظر می‌رسد برخی سردردها خانوادگی هستند. بنابراین ژنتیک ممکن است در این امر دخیل باشد. برخی عوامل دیگر شامل موارد زیر هستند:
- عفونت سینوسی
- درد فک یا گردن
- انواع آلرژی
- خستگی چشم به دلیل استفاده از رایانه
- بی‌خوابی یا سایر اختلالات مربوط به خواب
- غذاهای خاصی مانند گوشت‌های حاوی نیترات
- کمبود آب بدن
- افسردگی و اضطراب
- تغییرات آب و هوایی
- وضعیت بد قرارگیریِ بدن
- تنش
سردرد تنشی
سردرد تنشی رایج‌ترین نوع سردرد است. اکثر افراد هر از گاهی یک مورد از این نوع سردرد را تجربه می‌کنند.
علائم سردرد تنشی عبارتند از:
- درد خسته‌کننده و مداوم که در سرتاسر سر احساس می‌شود.
- دردی که اغلب از پیشانی، شقیقه یا پشت چشم‌ها شروع می‌شود.
- حساسیت در اطراف سر، پوست سر، صورت، گردن و شانه‌ها.
- احساس تنگی یا فشار، مثل این که یک کمربند در اطراف سر محکم بسته شده است.
سردردهای تنشی می‌توانند خفیف تا شدید باشند.
این سردردها به طور معمول بین 30 دقیقه تا چندین ساعت دوام می‌آورند اما می‌توانند روزها ادامه داشته باشند. همچنین ممکن است در چند روز از ماه رخ دهند.
سردردهای تنشی اغلب در اثر استرس، اضطراب یا افسردگی ایجاد می‌شوند. این سردردها بعضی اوقات به دلیل خستگی، وضعیت بد قرارگیریِ بدن یا مشکلات اسکلتی عضلانی در گردن ایجاد می‌شوند.
در صورت بروز سردردهای شدید یا مداوم به پزشک مراجعه کنید. داشتن بیش از 15 بار سردرد تنشی در ماه مزمن محسوب می‌شود و برای رفع این مشکل باید به پزشک مراجعه کنید. موارد مزمن گاهی با آمی‌تریپتیلین کنترل می‌شود.
خستگی چشم
خستگی چشم ممکن است منجر به بروز سردرد پیشانی شود. سردرد ناشی از خستگی چشم ممکن است شبیه سردرد تنشی باشد. سردردهای تنشی به طور معمول در اثر بینایی اصلاح نشده یا آستیگماتیسم در یک یا هر دو چشم ایجاد می‌شوند.
دلایل متعدد خستگی چشم عبارتند از:
- انجام کارهای بصری طولانی مدت مانند خواندن یا استفاده از رایانه
- تمرکز طولانی مدت
- استرس
- وضعیت بد قرارگیریِ بدن
افرادی که دچار سردردهای ناشی از خستگی چشم هستند برای انجام آزمایش چشم باید به متخصص چشم (چشم‌پزشک) مراجعه کنند. در صورت تشخیص نقص بینایی ممکن است فرد به عینک یا لنزهای تماسی نیاز داشته باشد.
موارد زیر نیز ممکن است به کاهش خستگی چشم کمک کنند:
- استراحت منظم در فواصل انجام کارهای بصری
- تمرین بهبود وضعیت قرارگیریِ بدن هنگام نشستن پشت میز
- کشش گردن، بازوها و پشت
- استفاده از فیلتر ضد انعکاس برای صفحه نمایش رایانه
سردردهای خوشه‌ای
سردردهای خوشه‌ای نادر هستند و می‌توانند بسیار دردناک باشند. درد به طور معمول در یک طرف سر و اغلب در اطراف چشم، شقیقه یا پیشانی احساس می‌شود.
این سردردها معمولاً بدون هشدار پیشین شروع می‌شوند و ممکن است چندین ساعت ادامه داشته باشند. فرد مبتلا ممکن است بیش از یکی از این سردردها را در روز تجربه کند.
علائم دیگر سردردهای خوشه‌ای عبارتند از:
- احساس بی قراری یا آشفتگی
- ترشحات بینی
- انسداد بینی
- آبریزش یا تورم چشم
سلسله سردردهای خوشه‌ای می‌تواند هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه داشته باشد. این سردردها تقریباً در زمان‌های معینی رخ می‌دهند و اغلب فرد را از خواب بیدار می‌کنند.
علت سردردهای خوشه‌ای به خوبی شناخته نشده است اما ممکن است به صورت ارثی در خانواده وجود داشته باشند. سیگار کشیدن عاملی محرک برای سردرد خوشه‌ای است. افرادی که سردردهای خوشه‌ای دارند باید به پزشک مراجعه کنند.
سردردهای سینوسی
سینوس‌ها ممکن است در اثر عفونت یا واکنش آلرژیک ملتهب شوند که به این حالت سینوزیت اطلاق می‌شود. تورم سینوس‌ها می‌تواند منجر به بروز سردرد پیشانی و حساسیت در نواحی اطراف پیشانی، گونه‌ها و چشم‌ها شود.
علائم سردردهای سینوسی عبارتند از:
- درد خسته‌کننده و نبض دار
- دردی که ممکن است با حرکات سر تشدید شود
- ترشحات بینی
- انسداد بینی
- تب
- دندان درد
افراد اغلب به دنبال سرماخوردگی یا آنفولانزا به سینوزیت مبتلا می‌شوند. سینوزیت معمولاً خود به خود از بین می‌رود.
برای رفع احتقان احتمالی فرد می‌تواند با استفاده از محلول آب نمک سوراخ‌های بینی را پاک کند و یا بخور دهد.
مدیریت سینوزیت بر اساس علت آن است:
- در صورت ابتلا به سرماخوردگی یا آنفولانزا فرد می‌تواند از داروهای ضد احتقان بینی و مسکن مانند ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده کند.
- در صورت ابتلا به عفونت باکتریایی پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
- در صورت ابتلا به آلرژی پزشک ممکن است آنتی‌هیستامین را توصیه کند.
همچنین برای تسکین تورم پزشک ممکن است اسپری بینی کورتیکواستروئیدی را تجویز کند. در بعضی موارد شاید لازم باشد فرد مبتلا به سینوزیت به متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کند. اگر سینوزیت بیش از یک هفته ادامه یافت یا بدتر شد به پزشک مراجعه کنید.
آرتریت گیجگاهی
التهاب سرخرگی غول یاخته‌ای یا آرتریت گیجگاهی بیماری است که در آن رگ‌های خونی واقع در سمت بیرونیِ سر ملتهب می‌شوند.
آرتریت گیجگاهی با سردردهای شدید، مکرر و درد و حساسیت در ناحیه شقیقه‌ها مشخص می‌شود.
علائم دیگر آرتریت گیجگاهی عبارتند از:
- درد هنگام جویدن یا صحبت کردن
- از دست دادن بینایی
- کاهش وزن
- دردهای عضلانی
- افسردگی
- خستگی
التهاب سرخرگی غول یاخته‌ای در افراد زیر 50 سال غیر معمول است. این بیماری جدی است و جهت مدیریت آن باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه نمایید. برای درمان آرتریت گیجگاهی معمولاً پزشک داروی کورتیکواستروئیدی مانند پردنیزولون را تجویز خواهد کرد.
چه زمانی باید کمک بگیرید؟
بیشتر سردردها خوش خیم هستند و نیازی به مراجعه به پزشک ندارند. این نوع از سردردها را سردردهای اولیه می‌نامند و بیش از 90 درصد موارد مربوط به سردرد را تشکیل می‌دهند.
اگر سردردهای شما مزمن است و در کارهای روزمره شما تداخل ایجاد می‌کند، به پزشک مراجعه کنید. سردردهای مزمن تنشی تنها 2 درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهند اما فرد مبتلا نیازمند مراجعات متعدد به پزشک است و زندگی کاری وی نیز تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت.
سایر سردردهایی که سردرد ثانویه نامیده می‌شوند علائمی دارند که موجب می‌شوند به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید. سردردهای ثانویه ممکن است ناشی از مشکلات زمینه‌ای باشند. اگر سردرد شما به اشکال زیر بروز می‌کند، به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد ناگهانی و شدید
- سردرد جدید اما مزمن به خصوص اگر بیش از 50 سال سن دارید
- سردرد ناشی از آسیب دیدگی سر
در صورت ابتلا به سردرد و بروز هر یک از موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- سفت شدن گردن
- تب
- استفراغ
- گیجی
- ضعف
- دید دوتایی
- از دست دادن هوشیاری
- تنگی نفس
- تشنج
ثبت علائم
ثبت روزهای ابتلا و وقایع مربوط به سردرد می‌تواند مفید باشد. در صورت مراجعه به پزشک موارد زیر از شما سؤال خواهند شد:
- زمان شروع سردردهای پیشانی
- مدت زمان سردرد
- نوع درد
- محل درد
- شدت درد
- داروی ضد دردی که مصرف کرده‌اید
- آیا فعالیت‌های خاص یا شرایط محیطی بر درد تأثیر می‌گذارد؟
- آیا از محرک‌های سردرد خود اطلاع دارید؟
درمان سردرد پیشانی
برای یافتن سایر روش‌های درمانی و ارزیابی اینکه چه عواملی بهتر عمل می‌کنند، تحقیق بیشتری لازم است. کلینیک‌های سردرد هنوز اطلاعات قطعی با مقایسه نتایج درمان به دست نیاورده‌اند.
بیشتر سردردهای پیشانی با داروهای بدون نسخه و ریلکس کردن سریعاً بهبود می‌یابند. برای سردردهای مکرر و دردناک به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند ترکیبی از سایر داروها و درمان را برای شما تجویز کند که احتمالاً موجب تسکین شما خواهند شد.
درمان به شدت سردرد و محرک‌های احتمالی آن بستگی دارد:
کاهش استرس
راهکارهای دیگری برای کمک به شما در ریلکس کردن و کاهش استرس استفاده می‌شود. از عوامل شناخته شده محرک استرس خودداری کنید. برنامه‌ای روزانه تنظیم کنید که شامل وعده‌های غذایی منظم و خواب کافی باشد. سایر راهکارهای کاهش استرس شامل موارد زیر هستند:
- دوش یا حمام آب گرم
- ماساژ
- تن‌درمانی
- یوگا یا مراقبه
- ورزش منظم
اگر سردردهای شما مزمن است، پزشک ممکن است شما را برای مشاوره به روان‌درمانگر یا روانشناس ارجاع دهد. شما می‌توانید با همکاری یکدیگر مشکلات مربوط به استرس را برطرف کرده و تکنیک‌های پسخوراند زیستی و کاهش استرس را بیاموزید.
داروها
بیشتر سردردهای پیشانی با داروهای ضد درد بدون نسخه مانند آسپیرین، استامینوفن (تایلنول)، ایبوپروفن (ادویل) یا ناپروکسن (آلو) قابل درمان هستند. داروهای ترکیبی بدون نسخه نیز وجود دارند. این داروها شامل مسکن و یک داروی آرامبخش یا کافئین هستند. به این نکته توجه کنید که استفاده بیش از حد از برخی داروها می‌توانند سردرد شما را بدتر کنند.
برای سردردهای مزمن شدیدتر پزشک یا درمانگر ممکن است داروهای دیگری مانند شل کننده‌های عضلانی را تجویز کند. اگر عامل محرک سردرد شما افسردگی باشد احتمالاً پزشک داروی ضد افسردگی را تجویز خواهد کرد. داروهای ضد افسردگی و شل کننده‌های عضلانی اثر فوری ندارند. ممکن است مدتی طول بکشد تا این داروها به تدریج روی بدن اثر کنند، بنابراین صبور باشید.
در بعضی موارد ممکن است بیش از یک نوع سردرد داشته باشید و داروهای مختلفی برای شما تجویز شود. اگر سردردهای شما پس از درمان اولیه ادامه یابد، پزشک ممکن است تصویربرداری از مغز را جهت حصول اطمینان از عدم وجود دلایل احتمالی دیگرِ درد مانند تومور یا آنوریسم درخواست نماید. روش‌هایی مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) و توموگرافی کامپیوتری (سی تی) معمولاً برای تصویربرداری مغز استفاده می‌شوند.
عوارض ثانویه
درمان‌های سردرد می‌توانند در برخی موارد عوارضی را ایجاد کنند. مصرف بیش از حد دارو یا استفاده مداوم از داروهای بدون نسخه برای درد ناشی از سردرد مشکلی رایج است. استفاده بیش از حد دارو یا توقف ناگهانی مصرف دارو می‌تواند سردرد شما را بدتر کند. این موضوع را باید با پزشک خود در میان بگذارید.
در صورت تجویز داروهای ضد افسردگی ممکن است عوارض جانبی زیر را مشاهده کنید:
- خواب آلودگی در صبح
- افزایش وزن
- خشکی دهان
- یبوست
پیشگیری
برخی تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به پیشگیری یا کاهش دفعات سردرد کمک کنند. این تغییرات شامل موارد زیر هستند:
- خواب کافی. سعی کنید در زمان‌های معین بخوابید و از خواب بیدار شوید. از خوابیدن زیاد در آخر هفته پرهیز کنید. بیشتر بزرگسالان به 6 تا 8 ساعت خواب در شب نیاز دارند.
- فعالیت بدنی منظم. برای کاهش استرس و تناسب اندام چند روز در هفته ورزش کنید.
- بهبود وضعیت قرارگیریِ بدن. صاف بنشینید و اطمینان حاصل کنید که کمر به درستی قرار گرفته است. از نشستن به مدت طولانی در یک وضعیت خودداری کنید. بطور منظم از پشت میز و رایانه بلند شوید، بدن را بکشید و استراحت کنید.
- رعایت در مصرف کافئین. مصرف زیاد کافئین و همچنین ترک ناگهانی آن در افرادی که عادت به مصرف مقادیر زیادی از کافئین دارند باعث سردرد می‌شود.
- نوشیدن مقادیر زیاد آب. کمبود آب بدن می‌تواند باعث سردرد شود.
- پرهیز از مصرف مداوم مسکن. مدیریت انواع سردرد با مصرف داروهای مسکن به میزان بیش از 15 روز در ماه خود می‌تواند باعث سردرد شود. دلیل آن نیز استفاده بیش از حد دارو است. به منظور مراقبت‌های پیشگیرانه به پزشک مراجعه کنید.
درمان‌ها و فعالیت‌هایی که به ریلکس شدن کمک کرده یا درد و استرس را مدیریت می‌کنند نیز ممکن است به جلوگیری از سردرد کمک کنند. این موارد عبارتند از:
- پسخوراند زیستی
- دستکاری ستون فقرات که توسط متخصصین مانند طبیب مفصلی انجام می‌شود
- مراقبه و تمرینات تنفسی
- یوگا و تای چی
- رفتار درمانی شناختی
- طب سوزنی
ثبت وقایع مربوط به سردرد برای شناسایی عوامل محرک احتمالی می‌تواند مفید باشد.
عوامل محرک رایج سردرد عبارتند از:
- بو
- مواد شیمیایی
- داروها
- مواد غذایی
- نوشیدنی‌ها
- فعالیت‌های خاص
