سردرد تنشی یکی از انواع شایع سردرد است که غالباً با درد خفیف تا متوسطی همراه است و بیماران درد آن را به صورت محکم بستن یک باند دور سر توصیف می‌کنند. سردرد تنشی را می‌توان با مصرف داروهای مسکن بدون نسخه یا در صورت لزوم داروهای ضد افسردگی تجویزی درمان کرد. از روش‌های دیگر درمان سردرد تنشی می‌توان به تغییر سبک زندگی و یادگیری روش‌های مناسب واکنش نشان دادن به استرس اشاره کرد.
سردرد و انواع آن
سردرد مشکل شایعی است که تقریباً همه آن را در طول عمرشان تجربه می‌کنند. البته تمام سردردها مانند هم نیست و پزشکان تاکنون بیش از صد نوع سردرد را شناسایی کرده‌اند.
اکثر موارد سردرد با درد خفیفی همراه است و هر از گاه رخ می‌دهد. سردردهای شدیدتری مانند میگرن که با درد ضربانی همراه است، درصد شیوع کمتری دارد. بعضی انواع سردرد انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار یا تقریباً غیرممکن می‌سازد.
سردرد تنشی چیست؟
سردرد تنشی شایع‌ترین نوع سردرد است که غالباً موجب درد خفیف تا متوسطی دور سر، صورت یا گردن می‌شود. سردرد تنشی معمولاً علائم دیگری، مانند حالت تهوع یا استفراغ تولید نمی‌کند. ازاین رو پزشکان عموماً سردرد تنشی را خطرناک محسوب نمی‌کنند.
انواع سردرد تنشی
پزشکان سردرد تنشی را بر اساس تعداد دفعات بروز سردرد و فاصله بین دو حمله سردرد به دو نوع اصلی تقسیم می‌کنند.
- سردرد تنشی اپیزودیک: تناوب سردرد تنشی اپیزودیک کمتر از سردرد تنشی مزمن است و کمتر از 15 روز در ماه رخ می‌دهد. اگر سردرد یک بار در ماه یا در فواصل طولانی‌تر تجربه شود، پزشک سردرد را “غیرمعمول” توصیف می‌کند.
- سردرد تنشی مزمن: اگر تعداد روزهایی که سردرد دارید، بیشتر از روزهای بدون سردرد باشد، سردردتان از نوع مزمن است. سردرد تنشی زمانی مزمن شناخته می‌شود که بیمار به مدت سه ماه متوالی، هر ماه 15 روز یا بیشتر سردرد تنشی داشته باشد.
میزان شیوع سردرد تنشی
سردرد تنشی همواره باعث مراجعه بیماران به پزشک نمی‌شود، به همین دلیل نمی‌توان درصد شیوع این عارضه را به دقت برآورد کرد.
درصد شیوع سردرد تنشی مزمن بسیار کمتر از نوع اپیزودیک است و طبق برآوردها سه درصد بزرگسالان دچار آن می‌شوند. همچنین سردرد تنشی در میان بانوان شایع‌تر از آقایان است.
علل سردرد تنشی
پژوهشگران یک دلیل مشخص را برای سردرد تنشی شناسایی نکرده‌اند. در هر حال می‌دانیم که این نوع سردرد ارثی نیست.
برخی پزشکان معتقدند که منقبض شدن عضلات پشت سر یا گردن باعث شروع سردرد تنشی می‌شود.
محرک‌های سردرد تنشی
عامل‌های زیر احتمال شروع سردرد تنشی را افزایش می‌دهد:
- خستگی چشم در اثر خیره شدن طولانی مدت به صفحه نمایشگر رایانه
- درد در بخش‌های دیگر سر و گردن به دلیل وجود مشکلاتی مانند اختلال‌های فکی ـ گیجگاهی
- اختلال‌های خواب مانند بی‌خوابی
- استرس ناشی از مشکلات خانوادگی، شغلی و زندگی مانند شروع کار جدید، بی‌کار شدن یا به عهده گرفتن تعهدات فراوان
توصیف سردرد تنشی
علائم سردرد تنشی در تمام بیماران یکسان نیست. برخی درد سردرد تنشی را مانند زمانی توصیف می‌کنند که فردی یا چیزی دو طرف سرشان را به هم فشار می‌دهد یا این که یک نوار محکم دور سرشان بسته شده است.
درد سردرد تنشی می‌تواند به شکل زیر باشد:
- مداوم اما بدون ضربان
- خفیف یا متوسط
- دو طرف سر
- دردی که پس از مصرف مسکن‌های بدون نسخه بهتر می‌شود.
تفاوت سردرد تنشی با میگرن
میگرن نوع شایع دیگری از سردرد است. علائم میگرن و سردرد تنشی معمولاً با هم تفاوت دارد.
میگرن عموماً باعث بروز علائم زیر می‌شود:
- درد شدیدتر
- درد ضربانی یا کوبشی
- علائم متمرکز بر یک سمت سر
- شدیدتر شدن درد هنگام نزدیک شدن به نورهای درخشان یا صداهای بلند
- حالت تهوع یا استفراغ
سردرد تنشی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان سردرد تنشی به عامل‌های مختلفی بستگی دارد. ممکن است سردرد تنشی 30 دقیقه طول بکشد یا ماه‌ها ادامه داشته باشد ـ البته سردرد تنشی طولانی مدت نادرتر است. به طور کلی علائم سردرد تنشی اپیزودیک معمولاً به آهستگی شروع می‌شود و زودتر هم به پایان می‌رسد. سردرد تنشی غالباً اواسط روز رخ می‌دهد. سردرد اپیزودیک معمولاً بیشتر از یک هفته طول نمی‌کشد.
علائم سردرد تنشی مزمن گاهی چند ماه ادامه دارد. برخی بیماران میزان ثابتی از درد را روزها تحمل می‌کنند. به ندرت پیش می‌آید که سردرد مزمن کیفیت زندگی را مختل کند.
آیا سردرد تنشی خطرناک است؟
پزشکان سردرد تنشی را خطرناک نمی‌دانند. هر چند سردرد تنشی مزمن در زندگی بیمار اختلال ایجاد می‌کند، سردرد تنشی معمولاً عوارض جدی به دنبال ندارد و تهدیدی برای سلامتی محسوب نمی‌شود.
سردرد تنشی گاهی نشانه ابتلا به اختلال زمینه‌ای مانند ناراحتی تیروئید، تومور یا اختلال سردرد اولیه‌ای از قبیل میگرن مزمن یا سردرد مداوم روزانه جدید است. تمام افراد بالای 50 سالی که دچار نوع جدیدی از سردرد می‌شوند، باید برای ارزیابی وضعیت خود به پزشک مراجعه کنند.
زمان مراجعه به پزشک
اکثر سردردها خطرناک نیستند. به ندرت پیش می‌آید که سردرد نشانه ابتلا به یک عارضه جدی باشد. در صورت مواجهه با علائم زیر به سرعت به پزشک مراجعه کنید:
- خشکی و گرفتگی گردن
- سردرد شدید و ناگهانی که به سرعت بدتر شود
- تبی که پایین نیاید
- سردرد پس از وارد شدن ضربه به سر و بیهوشی
- افکار مغشوش و در هم ریخته، گفتار نامفهوم یا ضعف
- شروع نوع جدیدی از سردرد در سن بالای 50 سال
- تغییر ناگهانی الگوی سردرد
- شروع نوع جدیدی از سردرد در بیمار مبتلا به سرطان یا بیماری خودایمنی
تشخیص سردرد تنشی
هیچ آزمایشی برای تشخیص قطعی سردرد تنشی وجود ندارد. پزشک ابتدا پرونده پزشکی بیمار را بررسی می‌کند، سپس بیمار را برای ارزیابی علائم معاینه می‌کند و سوالات بسیاری را برای پی بردن به علائم می‌پرسد. ممکن است پزشک معالج‌تان سوالات زیر را مطرح کند:
- علائم‌تان در ساعات مشخصی از روز بدتر می‌شود؟
- علائم بعد از خوردن غذاهای خاص بدتر می‌شود؟
- حالتان با مصرف مسکن‌های بدون نسخه بهتر می‌شود؟
- علائم چند وقت یک بار بروز می‌یابد؟
- در زندگی چقدر استرس دارید؟
متخصص سردرد از دستورالعمل تشخیصی خاصی به نام ویرایش سوم طبقه‌بندی بین‌المللی اختلال‌های سردرد استفاده می‌کند تا مطمئن شود که معیارهای لازم را برای تشخیص ابتلا به سردرد تنشی دارید.
پزشکان گاهی اوقات دستور انجام آزمایش‌های تصویربرداری مانند MRI را می‌دهند. آزمایش‌های تصویربرداری برای تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به عارضه‌های جدی‌تر و نادرتری که علائم مشابهی را تولید می‌کنند، مفید است.
درمان سردرد تنشی
پزشکان ترکیب‌های متفاوتی از روش‌های زیر را برای درمان سردرد تنشی به کار می‌برند.
درمان دارویی
اگر هر از گاه دچار سردرد تنشی می‌شوید، مسکن‌های بدون نسخه می‌تواند برای تسکین دردتان کافی باشد. پزشکان توصیه می‌کنند که ابتدا مسکن‌های زیر را برای از بین بردن علائم مصرف کنید:
- استامینوفن (تایلنول)
- آسپرین
- ایبوپروفن (ادویل، مورتین)
- سدیم ناپروکسن (الیو)
اگر مسکن‌های بدون نسخه موثر نباشد، پزشک داروهای دیگری را تجویز می‌کند. بعضی داروها تناوب سردردهای تنشی را کاهش می‌دهد و بعضی دیگر شدت سردرد را کم می‌کند. داروی ضد افسردگی آمی‌تریپتیلین (الاویل) به درمان سردرد تنشی مزمن برخی بیماران کمک می‌کند. مصرف داروهای مخدر (اپیوئیدها) برای درمان سردرد تنشی مناسب نیست.
مصرف مسکن‌های بدون نسخه معمولاً ایمن است، البته زیاده‌روی در مصرف مسکن می‌تواند موجب بروز مشکلات دیگری شود. حتماً پیش از مصرف دارو دستورالعمل درج شده روی بسته آن را به دقت مطالعه و رعایت کنید. اگر فکر می‌کنید که لازم است بیش از دو بار در هفته مسکن مصرف کنید، حتماً با پزشک معالج‌تان مشورت کنید.
فقط در صورت لزوم دارو مصرف کنید و دارو را در کمترین دوز استفاده کنید.
زیاده‌روی در مصرف مسکن موجب بروز عوارض زیر می‌شود:
- سردرد: اگر در مصرف مسکن زیاده‌روی کنید، پس از قطع مصرف مسکن ممکن است دچار سردردی به نام سردرد بازگشتی شوید. این نوع سردرد مشابه اثر ناشی از قطع مصرف مواد مخدر است.
- عوارض جانبی دیگر: مصرف هر نوع دارویی عوارض جانبی خاص خود را به دنبال دارد. از مصرف مکرر آسپرین یا دیگر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن اجتناب کنید. زیاده‌روی در مصرف این مسکن‌ها درد، خونریزی یا زخم معده را در پی دارد. اگر لازم است دارویی را به طور مرتب مصرف کنید، حتماً درباره خطرات و مزایای مصرف آن با پزشک معالج‌تان مشورت کنید.
- کاهش اثر تدریجی دارو: بدن به مرور زمان به اثر دارو عادت می‌کند و تحمل بدن نسبت به دارو بالا می‌رود. پس از مدتی متوجه می‌شوید که دارو اثر اولیه را ندارد.
- وابستگی: بعضی داروها اعتیادآورند و ضرر مصرف مداوم آن‌ها بیشتر از فایده‌شان است. به همین دلیل پزشکان معمولاً داروهای مخدر مانند کدئین و اکسی کدون و بنزودیازپین‌ها را برای درمان سردرد تنشی تجویز نمی‌کنند.
درمان دارویی برای رفع سردرد تنشی مفید است، اما جایگزینی برای مقابله با محرک‌های استرس‌زای مولد سردرد محسوب نمی‌شود.
بیوفیدبک
در روش بیوفیدبک از سنسورهای متصل به بدن برای تحت نظر گرفتن عملکردهای بدن و سپس مقابله کردن با آن‌ها استفاده می‌شود. بیوفیدبک از طریق شناسایی و سپس کاهش تنش عضلانی، روش‌هایی را برای مدیریت استرس به بیمار آموزش می‌دهد. بیوفیدبک سردرد را تسکین می‌دهد یا از شروع آن جلوگیری می‌کند.
مدیریت طب فیزیکی و فیزیوتراپی
طب فیزیکی متداول‌ترین روش غیردارویی برای درمان سردرد تنشی است. تمرین‌های گردن، تن‌آرامی، ماساژ، حرکات اصلاحی حالت اندامی، تکنیک‌های جمجمه‌ای ـ گردنی، گرمادرمانی (ترموتراپی)، موبیلیزاسیون مهره‌ها و کشش روش‌های موثری برای کاهش علائم سردرد تنشی، از قبیل شدت و تناوب درد محسوب می‌شود. پژوهش‌های متعدد از سودمندی موبیلیزاسیون مفصلی و تمرین‌های دامنه حرکتی گردن در بهبود سردرد تنشی حکایت دارد.
درمان‌های دیگر
- درمان‌های خانگی: درمان‌های خانگی مانند گذاشتن کیسه آب گرم یا کیسه یخ روی محل دردناک به تسکین سردرد کمک می‌کند.
- مشاوره: مشاور کمک می‌کند که علت سردرد را شناسایی کنید و سازوکارهای مقابله‌ای موثر را یاد بگیرید.
- تن‌آرامی: تن‌آرامی شامل تمرین تنفس عمیق و گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش می‌شود. این روش‌ها عضلات را شل می‌کند و درد را از بین می‌برد.
- مدیتیشن
پیشگیری از سردرد تنشی
پژوهشگران همچنان در حال بررسی برای یافتن روش‌های پیشگیری از انواع سردرد هستند. اگر از سردرد تنشی مزمن یا سردردهای تنشی مکرر رنج می‌برید، با مصرف داروهای معین می‌توانید از شروع بعضی سردردها پیشگیری کنید؛ از جمله این داروها می‌توان به داروهای ضدافسردگی از قبیل آمی‌تریپتیلین، ونلافاکسین یا دولوکستین اشاره کرد. این داروها بر مراکز درد موجود در مغز اثر می‌گذارند.
به طور کلی تغییر سبک زندگی و کاهش واکنش به استرس بهترین راه برای پیشگیری از سردردهای تنشی است. موثرترین روش مدیریت استرس روشی است که با سبک زندگی‌تان تناسب داشته باشد و از انجام دادن آن احساس خوبی داشته باشید. توصیه می‌کنیم روش‌های زیر را امتحان کنید:
- ماساژ درمانی
- ورزش منظم
- تأمین آب بدن
- خواب منظم و آرامش‌بخش
پیش‌آگهی سردرد تنشی
سردرد تنشی می‌تواند آزاردهنده باشد. سردردهای تنشی شدید می‌تواند زندگی شخصی و حرفه‌ای‌تان را مختل کند. البته اکثر موارد سردرد تنشی موجب بروز علائمی خفیف می‌شود. بسیاری از بیماران مبتلا به سردرد تنشی می‌توانند علائم را با مصرف دارو و روش‌های دیگر از بین ببرند تا سردرد مشکلی را در زندگی‌شان ایجاد نکند.
