تشخیص علت اصلی درد سیاتیک در تدوین برنامه درمانی مؤثر و مدیریت درد ضروری است. پزشک در صورت مشکوک شدن به درد سیاتیک سابقه پزشکی را بررسی میکند و معاینه فیزیکی انجام میدهد. آزمایشات تصویربرداری پزشکی و تشخیص انسداد عصبی احتمالاً در بعضی موارد کاربردی خواهند بود.
عصب سیاتیک چیست؟
بیش از 100 بیلیون عصب در بدن انسان وجود دارند، اما طولانیترین و ضخیمترین آنها عصب سیاتیک است. این عصب از ناحیه پایین کمر و از باسن و رانها به سمت پایین پا کشیده میشود. تعجبآور نیست که سیاتیک به عنوان عصبی اصلی میتواند مقدار قابل توجهی درد ایجاد کند. به این بیماری درد سیاتیک گفته میشود و ممکن است به دلیل ضربه، فشردگی یا التهاب عصب، برآمدگی یا لغزیدن دیسکها، تومورها و تعدادی دیگر از بیماریهای پزشکی و مشکلات ستون فقرات ایجاد شود (مطالعات نشان میدهند که حتی نشستن طولانی مدت روی کیف پول نیز میتواند منجر به آسیب عصب سیاتیک گردد). درد سیاتیک معمولاً منجر به تیر کشیدن ناحیه مربوطه میشود. این درد از پایین کمر شروع و از پشت یک پا به سمت داخل پا کشیده میشود. همچنین درد سیاتیک بسته به عامل ایجاد کننده آن میتواند به شکل دردی خستهکننده، ضرباندار یا شبیه ضربههای سریع چکشی باشد.
راههای تشخیص درد عصب سیاتیک
تشخیص درد سیاتیک معمولاً شامل اخذ سابقه کامل پزشکی و معاینه فیزیکی با انجام آزمایشهای خاص برای اثبات علائم است. در برخی موارد ممکن است آزمایشهای پزشکی دیگری نیز لازم باشند تا بتوانند درد سیاتیک را از سایر شرایط با علائم مشابه که به سایر درمانها نیاز دارند، متمایز کنند.
معاینه فیزیکی
هدف از انجام معاینه فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی شناسایی الگوی درد در پای بیمار است. درد سیاتیک به طور معمول مناطقی از پوست به نام درماتوم که توسط سیاتیک عصب رسانی میشوند را درگیر میکند. این درد ممکن است سایر بافتهای عمیقتر خارج از مناطق متداول پوستی به نام دایناتوم را شامل گردد. اعتقاد بر این است که درد نشأت گرفته از همه ریشههای عصبی که عصب سیاتیک را تشکیل میدهند معمولاً توزیع دایناتومی دارد به جز درد عصب S1 یا سیاتیک که به طور معمول شامل الگوی درد درماتومی است.
پزشک ممکن است حین معاینه فیزیکی موارد زیر را بررسی کند:
- درد موضعی در پایین کمر، باسن، ران و پا
- پاسخ به حرکات پا که موجب کشیده شدن عصب میشود (صاف کردن پا)
- پاسخ به برخی محرکهای خاص مانند فشار دادن آرام انگشتان یا ناحیه ساق پا
همچنین پزشک ممکن است آزمایشهای بالینی خاصی را برای بررسی درد عصب سیاتیک انجام دهد.
نمونههایی از آزمایشات بالینی برای تشخیص درد سیاتیک شامل موارد زیر هستند:
- آزمون بالابردن پا (SLR). در این آزمون بیمار به پشت دراز کشیده و در حالی که یک پا صاف یا از زانو خم شده است، پای دیگر را بلند میکند. دردی که هنگام بلند کردن پای آسیب دیده ایجاد میشود معمولاً درد سیاتیک را نشان میدهد.
- آزمون اسلامپ. در این آزمون بیمار به صورت عمودی مینشیند در حالی که دستان او پشت سر قرار گرفته است. بیمار از لگن به سمت جلو خم میشود. گردن در حالی که چانه سینه را لمس میکند خم شده و یک زانو تا حد امکان کشیده میشود. وقوع درد در این حالت ممکن است نشانه درد سیاتیک باشد.
این آزمایشات تنها زمانی ممکن است مثبت باشند که عصب سیاتیک به صورت مکانیکی توسط عواملی مانند فتق دیسک در هر نقطه فشرده شود. دلایل دیگر درد سیاتیک مانند التهاب یا تحریک شیمیایی عصب شاید موجب بروز درد در این آزمونها نشوند.
سابقه پزشکی
پزشک احتمالاً موارد زیر را در رابطه با سابقه پزشکی بررسی خواهد کرد:
- شروع درد و سایر علائم
- نوع، ماهیت و مدت زمان درد
- ضربه یا آسیب به ناحیه کمر یا ران
- وقوع اسپاسم یا گرفتگی عضلات در ناحیه لگن
- کاهش قدرت در پا
برخی پزشکان در صورت مشکوک شدن به درد سیاتیک ممکن است تصویربرداری پزشکی یا آزمایشات تشخیصی بلاک عصبی را درخواست دهند. این آزمایشات برای تأیید علت درد سیاتیک استفاده میشوند. تصویربرداری پزشکی یا تزریقات تشخیصی نیز به برنامه ریزی جهت انجام عمل جراحی یا سایر درمانهای تهاجمی کمک میکند.
آزمایشات تصویربرداری پزشکی برای درد سیاتیک
آزمایشات تصویربرداری پزشکی که در تشخیص علت درد سیاتیک استفاده میشوند عبارتند از:
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی). ام آر آی به پزشک امکان میدهد عصب سیاتیک، بافتهای نرم اطراف و کپسولهای مفاصل بین مهرهای پشتی را مشاهده کند. تومورها، التهاب مفاصل بین مهرهای پشتی و دیسکهای بیرون زده که بر ریشههای عصبی تأثیر میگذارند نیز ممکن است در اسکن ام آر آی مشاهده شوند.
- دیسکوگرام. تست دیسکوگرام میتواند در تعیین ناهنجاریهای دیسک بین مهرهای مفید باشد. تزریق ماده حاجب به بافتها ممکن است منجر به ناهنجاریهای دیسک مانند برآمدگی یا فتق شود که در اسکن تصویربرداری پزشکی (مانند اسکن توموگرافی کامپیوتری) قابل مشاهده هستند.
همچنین دیسکوگرام میتواند در شناسایی درد عصب سیاتیک ناشی از مواد شیمیایی مفید باشد.
بلاک عصبی برای تشخیص درد سیاتیک
تزریق انتخابی برای بلاک عصبی روشی دقیق و مؤثر در تشخیص درد عصب سیاتیک است. یک محلول بیهوشی در اطراف ریشه (های) عصب سیاتیک تزریق میشود تا درد منتقل شده توسط عصب را از بین ببرد. تزریق تحت هدایت فلوئوروسکوپی (اشعه ایکس زنده)، سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری (سی تی) انجام میشود. این روش به پزشک این امکان را میدهد که سوزن را به محل دقیق مورد نظر هدایت کند. در صورت تسکین یافتن احتمالاً وجود درد سیاتیک تأیید میشود.
مانند سایر روشهای تزریق ممکن است مقدار کمی خونریزی، آسیب عصبی و آسیب بافت نخاعی وجود داشته باشد.
پس از تشخیص علت درد سیاتیک رویکرد درمانی برای شرایط خاص اتخاذ میگردد. برای درمان درد سیاتیک از هر دو روش جراحی و غیر جراحی استفاده میشود.
درمانهای درد سیاتیک
اگرچه در برخی موارد عمل جراحی اجتنابناپذیر است اما خبر خوب این است که برای اکثر افرادی که به درد سیاتیک مبتلا هستند روشهای غیر جراحی نیز جهت درمان وجود دارند. چندین روش درمانی استاندارد و همچنین درمانهای جایگزین متعدد استانداردی وجود دارند. در مسیر درمان ممکن است هر یک از این روشهای متفاوت مورد استفاده قرار گیرند، بنابراین ممکن است برای پیدا کردن گزینه درمانی صحیح لازم باشد چندین روش را امتحان کنید. در ادامه گزینههای درمان درد سیاتیک ذکر شدهاند:
داروهای تسکین دهنده درد
مشخص شده است که داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن با کاهش التهاب درد سیاتیک را تسکین میدهند. همچنین در صورت مفید واقع نشدن داروهای بدون نسخه، داروهای تجویز شده آرام کننده عضلات یا داروهای مخدر ممکن است در کوتاه مدت مفید باشند.
طب سوزنی
طب سوزنی با قدمتی در حدود 6000 سال قبل از میلاد مسیح بر فلسفه دستیابی به سلامت از طریق جریان انرژی در مسیرهای خاص به بدن تمرکز داشته است. طب سوزنی توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا (FDA) تأیید شده است.
کایروپراکتیک و دستکاری دستی
متخصصان کایروپراکتیک و استخواندرمانی میتوانند اصلاح ستون فقرات و دستکاری دستی را انجام دهند. چنین درمانهایی موجب رفع حرکت محدود ستون فقرات میشوند و به بازگرداندن مهرههای ناهمتراز به موقعیت مناسب خود کمک خواهند کرد. همچنین کایروپراکتیک و دستکاری دستی میتوانند تحریکپذیری عصب که مسئول ایجاد التهاب، اسپاسم عضلات، درد و سایر علائم مربوط به سیاتیک است را کاهش دهند.
تزریقات استروئیدی اپیدورال
با تزریق استروئید اپیدورال به طور مستقیم در ناحیه دردناک اطراف عصب سیاتیک جهت کاهش التهاب، درد سریعاً تسکین مییابد. این روش به ندرت دائمی است اما معمولاً یک هفته تا یک سال دوام دارد. فرد مبتلا در طی این دوره میتواند برنامههای آماده سازی یا تمرینات ورزشی را شروع کند تا درد سیاتیک درمان شود.
گرما درمانی و سرما درمانی
درد حاد سیاتیک را میتوانید با استفاده از بستههای گرم یا یخ (یا ترکیبی از هر دو) تسکین دهید. استفاده از این دو بسته به انتخاب فرد مبتلا به سیاتیک بستگی دارد. به طور کلی بسته گرم یا یخ به مدت 20 دقیقه اعمال میشود و سپس هر دو ساعت یکبار تا فروکش کردن درد تکرار میشود.
ماساژ درمانی
ثابت شده است که ماساژ درمانی باعث افزایش گردش خون، شل شدن عضلات و آزاد سازی اندورفینهای ضد دردی میشود که به طور طبیعی در بدن وجود دارند. ماساژ درمانی همچنین روی شل شدن عضلات سفت پایین کمر برای جلوگیری از فشار یا تحریک که اغلب علت اصلی درد سیاتیک هستند، متمرکز است.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (تنس)
واحدهای تحریک الکتریکی عصب از راه پوست پالسهای الکتریکی کم ولتاژ را به نواحی اطراف عصب سیاتیک میفرستند، عصب را تحریک میکنند و سیگنالهای درد را قبل از ورود به سیستم عصبی و در زمان احساس کردن آنها مسدود میکنند. همچنین پالسها باعث تولید اندورفین، مسکن طبیعی درد در بدن میشوند. متخصصان کایروپراکتیک و پزشکان ممکن است از تحریک الکتریکی عصب از راه پوست استفاده کنند. همچنین میتوان از این روش در خانه برای تسکین درد نیز استفاده کرد.
درمانهای جراحی برای درد سیاتیک
اکثر بیماران مبتلا به درد سیاتیک به خوبی به درمانهای غیر جراحی پاسخ میدهند، با این حال در برخی شرایط پزشک ممکن است عمل جراحی را توصیه کند:
- اختلال در عملکرد روده یا مثانه. بروز این اختلال هنگام فشردگی نخاع غیرمعمول است اما در برخی موارد نیز گزارش شده است.
- تنگی نخاع. تنگی نخاعی زمانی اتفاق میافتد که فضای داخل کانال نخاعی دارای ریشههای عصبی شروع به تنگ شدن کند.
- سایر اختلالات عصبی. این اختلالات میتوانند شامل مشکل در راه رفتن، ضعف شدید پا یا گسترش بیحسی باشند.
- بیرون زدگی دیسک در قسمت پایین کمر. اسپوندیلولیستیز – مهرههای لغزنده و ناهمتراز – نیز یک احتمال محسوب میشوند.
- دژنراسیون ستون فقرات. این روند میتواند در طول سالها به دلیل فرسودگی طبیعی اتفاق بیفتد و باعث ایجاد خار استخوان شود.
- شناسایی کیست یا تومور. یک جراح میتواند کیست یا تومور را از ستون فقرات خارج کرده و به طور بالقوه درد سیاتیک را تسکین دهد.
چندین روش جراحی برای ستون فقرات وجود دارند. چهار مورد از رایجترین این روشها عبارتند از:
- دیسککتومی یا میکرودیسککتومی: هر یک از این روشها شامل برداشتن تمام یا بخشی از دیسک بیرون زدهای است که به عصب سیاتیک فشار میآورد. در میکرودیسککتومی با استفاده از بزرگنمایی میکروسکوپی برشی بسیار کوچک با ابزارهای بسیار کوچک ایجاد میشود. روش دوم حالت تهاجمی کمتری دارد.
- لامینکتومی یا لامینوتومی: هر یک از این روشها شامل برداشتن تمام یا بخشی از لامینا است. لامینا صفحهای استخوانی است که از کانال نخاع و نخاع محافظت میکند. این عمل باعث ایجاد فضای بیشتر برای اعصاب میشود و احتمال فشردگی یا له شدن اعصاب را کاهش میدهد.
