روشهای درمانی دارویی (فارماکولوژی) و غیر دارویی (غیر فارماکولوژی) زیادی برای سردرد وجود دارد. روشهای دارویی می‌تواند مداخلات شدید یا پیشگیرانه باشد. درمان‌های غیردارویی برای کنترل میگرن نیز به همان اندازه اهمیت دارد و می‌تواند در کنار درمان‌های دارویی یا به تنهایی بکار گرفته شود. این روش‌ها شامل بیوفیدبک، روشهای درمانی رفتاری شناختی، روشهای آرامبخش و دیگر روشهای کنترل استرس است.
بیوفیدبک در درمان انواع سردردها مانند میگرن، کاملاً مطمئن و مقرون به صرفه است.
بیوفیدبک دقیقاً چیست؟
بیوفیدبک به افراد آموزش میدهد تا عملکرد دستگاه عصبی خودکار (غیرارادی) را کنترل کنند. این عملکردها شامل ضربان قلب، فشار خون، دمای پوست، فشار عضلات و فعالیت امواج مغزی است. افراد میآموزند که این عملکرد را با مشاهده دستگاههای ناظر و بازتولید رفتارهای مطلوب، کنترل کنند. روشهای آرامبخش نیز جهت کنترل این عملکردهای بدن بکار گرفته میشود. روشهای آرامبخش شامل ورزشهای پیشرفته آرامبخش، یوگا، مدیتیشن متعالی یا تمرکز ساده بر تصاویر آرام، استراحت و تنهایی است.
در درمان موفق بیماران با بیوفیدبک، روش مناسب باید انتخاب شود. بیماران مبتلا به میگرن ممکن است فیدبک دمای پوستی دریافت کنند، اما ترکیب الکترومیوگرافی و آموزش فیدبک دمایی در بیشتر بیماران مبتلا به سردرد ترجیح داده میشود.
تفاوت بین بیوفیدبک و نوروفیدبک چیست؟
بیوفیدبک از روش نظارت بر پارامترهای بدن استفاده میکند. نوروفیدبک از الکتروانسفالوگرافی EEG جهت بررسی فعالیت الکتریکی مغز استفاده میکند. شواهد کمتری مبنی بر تاثیر نوروفیدبک نسبت به بیوفیدبک وجود دارد، اما یک تحقیق در سال 2010 نشان میدهد، بیمارانی که با هر دو روش درمان شدند، 70 درصد (50 درصد کاهش در تکرار میگرن) بهبود یافتند.
روش های استفاده از بیوفیدبک برای درمان سردرد
اصول بیوفیدبک، بررسی پارامترهای بدن است و از روشهای مختلفی استفاده میکند تا بدن و مغز را به آرامش برساند. الکترودها، ضربان قلب، فشار خون، امواج مغزی، تنفس، تعریق پوست و فشار عضلات را بررسی می‌کنند. این واکنش‌های بدن با سطح استرس، تغییر میکند. در طول جلسات بیوفیدبک، با کمک درمانگر آموزش دیده و با تجهیزات مناسب، یاد می‌گیرید که به واکنش‌های بدن خود توجه کنید و سپس با روشی که شما را آرام میکند، واکنش نشان دهید.
شل کردن آگاهانه عضلات، روشی است که می‌توان از آن استفاده کرد. به عنوان مثال، یک روش جهت انجام بیوفیدبک این است که از فشار در عضلات فک و صورت با کمک الکترودها آگاه شویم، و بطور آگاهانه آنها را شل کنیم. با گذشت زمان، شخص می‌تواند عضلات هر بخش از بدن را حتی بدون تجهیزات شل کند. یک روش قدرتمند دیگر، انجام تنفس به گونه‌ای است که ضربان قلب را آرام کرده و واکنش استرس را کاهش دهد. برخی از درمانگرها از برنامه‌های کامپیوتری استفاده می‌کنند که می‌تواند ریتم بهینه تنفس را پیدا کرده تا شخص آرامش یابد.
لازم است که بیمار، خود درمان را پیش ببرد، زیرا درمانگر تنها به عنوان یک آموزگار در کنار او قرار می‌گیرد. در ادامه چند نمونه از آموزش بیوفیدبک را بیان می‌کنیم:
مراحل آموزش روش دمایی
بیماران ابتدا آموزش فیدبک دمایی دریافت می‌کنند که از یک ناظر دمایی در خانه به مدت چهار هفته استفاده میکند. یک ترمیستور یا مقاومت گرمایی، نوعی مشخص کننده دما، به انگشت اشاره در دست غالب، متصل میشود. دمای پوست، تغییرات در ضخامت رگ‌های کوچک خون (به عنوان مثال مویرگ) را که وظیفه خونرسانی به پوست را به عهده دارد، نشان میدهد. هدف از اینکار افزایش دمای پوست در دست‌ها است، که در نتیجه جریان خون به آن ناحیه افزایش یافته، و از سر دور میشود. بیمار ، دوبار در روز تمرین میکند، و عبارات بیان شده در زیر را بکار می‌برد. این جملات به نام عبارات خودگویی شناخته می‌شوند که توسط دکتر جوهانس شولتز (Dr. Johannes Schultz) در طول دهه 1930 بوجود آمده است.
من احساس آرامش می‌کنم …. احساس می‌کنم دارم آرام می‌شوم… در پاهایم احساس سنگینی و آرامش دارم … مچ پا و زانوها و لگنم سنگین شده و آرام و راحت شده است… شبکه عصبی میان تنه و تمام قسمت مرکزی بدنم آرام و ساکن است… دست‌ها، بازوها و شانه‌هایم سنگین شده و آرام و راحت شده‌اند … گردن، فک و پیشانی‌ام آرام شده است … در تمام بدنم احساس آرامش ، راحتی و سنگینی دارم.
من کاملاً آرام شده‌ام … بازوها و دست‌هایم سنگین و گرم شده …. من کاملاً آرامم … تمام بدنم آرام شده است و سر من گرم شده است، آرام و گرم … دست‌هایم گرم شده .. گرما درون دست‌هایم جریان دارد، آنها گرم شده اند … گرم.
تمرینات آرامش عضلانی پیشرونده
در بیوفیدبک الکترومیوگرافی، الکترودها (شبیه به الکترودهای بکار رفته در الکتروکاردیوگرام) روی پیشانی یا گردن بیمار قرار داده میشود تا فشار عضلات را در آن نواحی اندازه‌گیری کند. هنگامی که فشار عضلات افزایش می‌یابد، صدای دستگاه الکترومیوگرافی بیشتر میشود. هنگامی که فشار عضلانی کاهش می‌یابد، صدای دستگاه نیز کم میشود. بیماران دو بار در هفته و به مدت چهار هفته این تمرین را انجام می‌دهند. بیماران می‌توانند بدون استفاده از دستگاه، روزانه هنگامی که دچار سردرد شدند، تمرین آرامش عضلانی پیشرونده را انجام دهند.
اجازه دهید که تمامی عضلات شما شل و سنگین شوند. به آرامی و در راحتی کامل به پشت تکیه دهید… اکنون پیشانی را به سمت بالا جمع کنید؛ آن را به بالا جمع کرده و سپس رها کنید. تصور کنید که تمام قسمت پیشانی و جمجمه با افزایش آرامش، نرم‌تر شده است… اکنون اخم کنید و ابروها را به هم بفشارید و این فشار را حفظ کنید … سپس آن را رها کنید، و دوباره پیشانی را صاف کنید.. اکنون چشم‌ها را محکم‌تر و محکم‌تر ببندید. فشار را در این ناحیه احساس کنید … اکنون چشم‌ها را شل کرده و آرام کنید. چشم‌ها را بسته، آرام و راحت نگه دارید و آرامش را احساس کنید … اکنون فک‌ها را به هم بفشارید. دندان‌ها را روی هم فشار دهید؛ فشار را در سرتاسر فک نگه دارید… حالا فک را رها کنید. لب‌ها را کمی از هم باز کنید.. از آرامش لذت ببرید.
اکنون زبان را با فشار به سقف دهان بفشارید. فشار را احساس کنید… بسیار خب، اجازه دهید که زبان به حالت آرام و راحت خود بازگردد… اکنون لب‌ها را جمع کنید، آنها را هر چه محکم‌تر به هم بفشارید … لب‌ها را آزاد کنید. به تقابل بین فشار و آرامش توجه داشته باشید. آرامش را در سراسر صورت ، سراسر پیشانی و جمجمه، فک‌ها، لب‌ها، زبان و عضلات گردن احساس کنید.. سر خود را تا جایی که توانایی دارید به عقب فشار دهید و فشار را در آن ناحیه احساس کنید. آن را به سمت راست بچرخانید و تغییر فشار را حس کنید.. اکنون آن را به سمت چپ بچرخانید … سر خود را صاف کرده و آن را به سمت جلو بیاورید و چانه را در مقابل سینه فشار دهید. سر را به حالت طبیعی و راحت خود بازگردانید، و در آرامش بمانید. اجازه دهید که آرامش در بدن افزایش یابد.
شانه‌ها را به سمت بالا بکشید. آن را در حالت فشار نگه دارید .. شانه‌ها را پایین آورده و آرامش را احساس کنید. گردن و شانه‌ها آرام شده‌اند.. دوباره شانه‌ها را به سمت بالا برده و به اطراف بچرخانید. شانه‌ها را به سمت بالا، جلو و عقب بچرخانید. فشار را در قسمت شانه و کمر حس کنید. شانه را دوباره پایین آورده و آرامش دهید. اجازه دهید که آرامش به اعماق شانه و عضلات کمر وارد شود. گردن و گلو و فک‌ها و دیگر نواحی صورت را شل کنید، همچنان که آرامش بر آن غالب شده و عمیق و عمیق و عمیق‌تر پیشروی میکند.
تکنیک تنفس
تکنیک‌های تنفس تقریباً جادویی هستند. قرن‌هایی طولانی از آنها استفاده شده و بخشی از یوگا و هنرهای رزمی است. سربازان و ورزشکاران از تکنیک تنفس استفاده می‌کنند تا بر احساسات خود غلبه کرده و در شرایط پراسترس، کنترل خود را از دست ندهند. حتی بدون استفاده از دستگاه نظارتی، بیشتر افراد می‌توانند تکنیک‌های تنفسی را تمرین کنند که آرامبخش بوده و فشار روی مغز را کاهش میدهد. برخی از نمونه‌های آن شامل ویپاسانا و تنفس 4-6-2 است. در واقع، حتی نشستن با چشم‌های بسته و تمرکز بر تنفس که می‌تواند شامل 10 تنفس باشد، می‌تواند تاثیر شگفت‌انگیزی ایجاد کند.
آیا شواهدی وجود دارد که بیوفیدبک در پیشگیری از میگرن تاثیرگذار است؟
بیوفیدبک یک روش پذیرفته شده در کنترل سردرد است. بررسی‌ها نشان می‌دهند که بیوفیدبک می‌تواند به کاهش تکرار و شدت سردرد کمک کند. روشهای بیوفیدبک می‌توانند در طول حملات میگرن استفاده شود تا واکنش استرس را کاهش دهند. بیوفیدبک هیچ عوارض جانبی ندارد و کاملاً بی‌خطر است، حتی در دوران بارداری نیز قابل استفاده است. در واقع یک تحقیق جالب وجود دارد که مزایای شروع بیوفیدبک پیش از دوران بارداری را نشان میدهد که از زنان حتی پس از زایمان نیز محافظت میکند.
