درد زانو یکی از شایعترین مشکلات اسکلتی-عضلانی است که افراد در هر سنی ممکن است به آن دچار شوند. درد زانو میتواند بر اثر یک آسیب (مثلاً پارگی غضروف یا پارگی رباط) یا یک مشکل زمینهای باشد. مشکلات و بیماریهای زمینهای مانند آرتروز و نقرس نیز میتوانند باعث درد زانو شوند. در برخی مواقع نیز عامل درد، بروز عفونت در زانو است. علت احساس درد در زانو میتواند بروز مشکل در هر یک از ساختارهای مرتبط با زانو از جمله استخوانهای فمور (ران)، تیبیا (درشتنی) و فیبولا (نازکنی)، کشکک زانو، رباطهای زانو یا غضروف داخلی زانو باشد. چاقی مفرط، ضعف عضلات پا و کمبود انعطافپذیری نیز میتوانند باعث درد زانو شوند.
علل درد زانو
علل شایع درد زانو بعد از آسیب دیدگی
- دررفتگی کشکک زانو – زمانی رخ میدهد که بر اثر ضربه یا یک حرکت ناگهانی، کشکک زانو از محل اصلی خود خارج میشود
- بیماری ازگود اشلاتر – بیماری که اغلب در نوجوانان و جوانان رخ میدهد و باعث درد و تورم زانو میشود.
- کشیدگی تاندونها یا رباطها- کشش بیش از حد، وارد کردن فشار بیش از حد یا چرخش ناگهانی زانو در حین ورزش میتوانند باعث کشیدگی رباطها و تاندونهای زانو شوند
- التهاب تاندون – معمولا دویدن یا جهشهای مداوم و مکرر باعث تاندونیت شده که درد آن عموما در جلوی زانو و بین ساق و کشکک زانو حس میشود.
- پارگی رباط، پارگی مینیسک ، یا پارگی تاندون – زمانی که چنین آسیبهایی رخ دهد شما معمولا یک صداق تقه مانند از درون زانوی خود حس میکنید. علائم چنین آسیبهایی عبارتند از :
- عدم توانایی راست کردن زانو
- بی ثباتی
- درد
- خالی کردن زانو در هنگام ایستادن
بیماریهای زمینهای که منجر به درد زانو میشوند
- خونریزی در زانو- عامل خونریزی میتواند آسیب باشد و یا ممکن است به علت مصرف داروهای رقیقکننده خون مانند وارفارین باشد
- بورسیت– التهاب کیسههای حاوی مایع سیناویال (بورس) در زانو که باعث درد، تورم، قرمزی و احساس گرما در زانو میشود. این در هنگام خم کردن زانو شدیدتر میشود
- نقرس- نقرس یکی از انواع آرتریت زانو است که بر اثر تجمع بلورهای اسید اوریک در مفصل زانو ایجاد میشود- درد نقرس به طور ناگهانی حمله میکند و باعث قرمزی و احساس گرما در زانو میشود
- آرتروز مفصلی- این مشکل در افرادی با سنین بالاتر شایع تر است و موجب درد، خشک زانو و تورم خفیف در هر دو زانو میشود
- آرتروز عفونی- عفونت باکتریایی در زانو موجب التهاب در زانو شده و این التهاب باعث درد، قرمزی و احساس گرما در زانو میشود. این علائم به سرعت بروز میکنند. در صورتی که به بروز عفونت در زانوی خود مشکوک هستید باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
آسیبهای ورزشی
درد زانو یکی از علائم بسیار شایع آسیبهای ورزشی (یا آسیبهای ایجاد شده هنگام هر فعالیت فیزیکی دیگر) است. اگر درد زانوی شما بعد از یک حادثه ناگهانی مثلا چرخش ناگهانی زانو ایجاد شده، احتمالا به یکی از تاندونها یا رباطهای زانو یا مینیسک (غضروف زانو) آسیب وارد شده است. آسیبهای ورزشی شایع در ناحیه زانو عبارتند از:
- آسیب رباط صلیبی قدامی- رباط صلیبی قدامی یا همان ACL ، استخوان ران را از طریق مفصل زانو به استخوان ساق پا متصل میکند. این رباط ممکن است دچار کشیدگی، پارگی جزئی یا پارگی کامل شود. علائم آسیب رباط ACL عبارتند از درد شدید و عدم توانایی حرکت دادن زانو
- شکستگی استخوان- بروز شکستگی یا ترک در هر یک از استخوانهای مرتبط با زانو از جمله استخوان ران، استخوان ساق یا کشکک زانو
- بورسیت زانو- التهاب بورس (کیسههای حاوی مایع سیناویال) در زانو
- پارگی مینیسک- مینیسک یک لایه غضروف ضخیم و نرم است که بین دو استخوان ران و ساق پا قرار دارد و ممکن است دچار پارگی شود.
- تاندونیت کشکک زانو- تاندون پتلار، کشکک زانو را به استخوان ساق پا متصل میکند. این تاندون ممکن است بر اثر آسیب دچار التهاب شود.
انجام حرکات مکرر و فرسایشی
اگر هیچ حادثه ناگهانی برای شما رخ نداده است و درد زانوی شما نیز به تدریج ایجاد شده است، به احتمال زیاد دچار تاندونیوپاتی شدهاید. این حالت معمولا زمانی رخ میدهد که شما حرکاتی را به صورت مکرر انجام دهید مانند دویدن یا پرش. در این حالت احتمال بروز بورسیت نیز وجود دارد. اگر درد را در قسمت خارجی و جانبی زانوی خود حس میکنید، ممکن است دچار سندرم ایلیوتیبیال شده باشید. این سندرم بر اثر وراد کردن فشار بیش از حد (مثلا دویدن مسافت بسیار طولانی) به زانو ایجاد شده و باعث التهاب ناحیه جانبی زانو میشود.
بیماری
درد زانو میتواند بر اثر یک آسیب ناگهانی نباشد بلکه ناشی از یک بیماری زمینهای باشد. اگرسن شما بیش از پنجاه سال است احتمال آن وجود دارد که درد زانوی شما ناشی از آرتروز زانو باشد. سایر بیماریهایی که موجب درد زانو میشوند عبارتند از:
- نقرس یا بیماری شبه نقرس (نقرس کاذب)
- آرتریت روماتوئید
- آرتروز عفونی
درد زانو در نوجوانان و جوانان میتواند بر اثر بیماری ازگود اشلاتر باشد. این بیماری با روند رشد استخوانی و استفاده بیش از حد از زانو مرتبت است. در موارد بسیار نادری، درد زانو میتواند ناشی از استئوسارکوما باشد که نوعی سرطان استخوان است که معمولا در زانو ایجاد میشود.
سایر مشکلات
اگر دچار یک حادثه و آسیب ناگهانی شده باشید ممکن است درد زانوی شما ناشی از رها شدن یک بافت آسیب دیده در فضای مفصلی باشد. این بافت میتواند تکه کوچکی از استخوان یا غضروف باشد که در هنگام حادثه از بافت اصلی جدا شده است و داخل مفصل گیر افتاده است.
درد زانو گاها میتواند یک درد ارجاعی باشد. در این حالت در واقع مشکل اصلی در ناحیه پا یا لگن ایجاد شده اما بنا به دلایلی درد آن در ناحیه زانو حس میشود.
عوامل خطر برای بروز درد زانو
- داشتن اضافه وزن یا چاقی مفرط
- داشتن شغلهای به خصوص یا انجام ورزشهایی که فشار زیاد به زانو وارد میکند.
- داشتن عضلات ضعیف با انعطافپذیری پایین
- سابقه آسیب زانو در گذشته
عوارض درد زانو
اگر درد زانوی شما ناشی از آرتروز زانو باشد، ممکن است آسیب مفصلی شما با گذشت زمان بدتر شود و در آینده دچار محدودیتهای حرکتی شوید. اگر درد زانوی شما ناشی از آسیبدیدگیهای حاد باشد، احتمال بروز آسیب در آینده برای شما بیشتر است.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که درد شدید زانو دارید یا درد شما در حال بدتر شدن است باید سریعا به پزشک مراجعه کنید خصوصا اگر:
- درد شما در سلامتی عمومی شما تاثیر سوء گذاشته شده
- درد زانو در خواب شما اختلال ایجاد کرده
- درد زانو در انجام کارهای روزمره شما اختلال ایجاد کرده
همچنین در صورت داشتن علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- نمی توانید روی زانو خود وزن بیاندازید یا حس میکنید زانوی شما خالی میکند
- نمی توانید زانوی خود را کاملا خم یا صاف کنید
- علاوه بر درد زانو دچار قرمزی و تورم نیز هستید یا تب دارید
- پس از یک حادثه دچار درد شدید زانو شدهاید
- زانوی شما متورم است
- پا یا زانوی شما به نظر دفرمه میآید (تغییر شکل داده)
تشخیص
معاینات فیزیکی
پزشک در ابتدا شما را معاینه فیزیکی میکند. در حین معاینه او اقدامات زیر را انجام میدهد:
- بررسی وجود تورم، کبودی، حساسیت به لمس در نواحی خاص، گرمی و درد
- بررسی دامنه حرکتی زانوی شما در جهتهای مختلف
- فشار دادن یا کشیدن زانو با ملایمت برای بررسی میزان همبستگی ساختارهای زانو
سوابق پزشکی
پزشک سوالاتی در مورد سوابق پزشکی شما میپرسد، از جمله:
- چه زمانی درد زانوی شما شروع شد و آیا شروع درد بعد از یک حادثه و آسیب بود؟
- آیا درد شما مداوم است یا متناوبا خوب میشود و دوباره عود میکند؟
- شدت درد شما چقدر است؟
- چه چیزی یا چه کاری علائم شما را بهتر یا بدتر میکند؟
- آیا هیچ دارو یا مکملی مصرف میکنید؟
- آیا ورزش میکنید یا چه فعالیتهای بدنی دارید؟
پزشک همچنین در مورد موارد زیر سوال میکند:
- مشکل در حرکت دادن زانو، قفل شدن زانو یا تورم زانو
- سابقه زانو درد در گذشه و علت آن
- داشتن علائم دیگر در سایر نقاط بدن
عکسبرداری
ممکن است پزشک انجام یکی از روشهای عکسبرداری زیر را تجویز کند:
- رادیوگرافی اشعه ایکس – این عکسبرداری برای تشخیص شکستگیها یا ترکخوردگی در استخوان استفاده میشود.
- سی تی اسکن – در این روش با استفاده از اشعه ایکس، تصاویر متعددی از سطح مقطعهای مختلف بدن گرفته میشود. این روش به تشخیص مشکلات استخوانی و همچنین وجود پارگی در بافتها کمک میکند.
- اولتراسوند – امواج صوتی با فرکانس بالا برای شکلگیری تصاویری از بافتهای نرم در اطراف زانو استفاده میشوند. این تصاویر برای تشخیص آسیبهای زانو و بیماریهای زمینهای مفید هستند.
- اسکن MRI – در این روش از یک آهنربای قوی همراه با امواج صوتی با فرکانسی بالا برای عکسبرداری استفاده میشود. تصویر ایجاد شده سه بعدی هستند و فضای داخل زانو را نشان میدهند. این تصاویر میتوانند آسیب بافتهای نرم زانو مانند رباطها، تاندونها، غضروف و مینیسک و ماهیچهها را نشان دهند.
- آرتروسنتزیس – در این روش مقداری از مایع مفصلی نمونه برداری میشود و سپس این مایع در آزمایشگاه بررسی میشود تا وجود عفونت یا علائم بیماریهای دیگر مانند نقرس ارزیابی شود.
اگر پزشک شما به پوکی استخوان مشکوک باشد انجام تست تراکم استخوانی را تجویز میکند.
روشهای درمانی برای درد زانو
پزشک با توجه به علت درد زانو و شدت آن روش درمانی مناسب را به شما پیشنهاد میدهد. روشهای درمانی عبارتند از:
مراقبتهای خانگی
برای کاهش درد زانو میتوانید برخی مراقبتهای خانگی را انجام دهید :
- گذاشتن کمپرس سرد – روی زانوی خود کمپرس سرد بگذارید یا اگر کمپرس سرد ندارید، به جای آن از یک بسته سبزیجات یخ زده استفاده کنید که در یک پارچه پیچیدهاید. کمپرس سرد را هر دو تا سه ساعت یکبار به مدت 20 دقیقه روی زانو نگه دارید.
- گذاشتن کمپرس گرم – این کار میتواند موقتا باعث تسکین درد شود
- بالا گرفتن پاها – برای مثال گذاشتن پاها روی پشتی یا لبهی مبل
- استراحت دادن به زانوها – سعی کنید تا جای ممکن به زانوی خود فشار وارد نکنید. برای مثال از ایستادن برای مدت زمان طولانی خودداری کنید.
- از داروهای مسکن غیرتجویزی مانند استامینوفن استفاده کنید.
- از بانداژ فشاری استفاده کنید تا از تجمع مایعات و تورم زانو جلوگیری کنید. بانداژ فشاری نباید آنقدر سفت باشد که از خونرسانی به زانو جلوگیری کند.
اگر برای مدت زمان زیادی است که زانو درد دارید بهتر است برای کنترل درد خود حتما به یک پزشک مراجعه کنید.
تزریق در زانو
روشهای تزریق در زانو عبارتند از:
- تزریق کورتیکاستروئید – این روش همیشه موثر نیست اما میتواند در مواردی که درد زانوی ناشی از آرتروز به شدت عود میکند، درد بیمار را کاهش دهد
- تزریق هیالورونیک اسید- در این روش یک مایع غلیظ که مشابه با همان مایع طبیعی موجود در مفصل زانو است، در فضای مفصلی تزریق میشود و بنابراین حرکتپذیری زانو را افزایش و درد زانو را تسکین میدهد.
- تزریق پلاسمای غنی از پلاکت: این روش برای درمان آسیبدیدگی هایی مانند کشیدگی تاندون یا رباط موثر است و علاوه بر کاهش میزان التهاب به تسریع روند درمان کمک میکند
فیزیوتراپی
توصیه میشود که برای پیشگیری از زانو درد یا درمان آن، عضلات متصل به مفصل زانوی خود را تقویت کنید. این کار موجب بهبود توانایی حفظ تعادل و کاهش درد زانو میشود. انجام دادن ورزش به شیوه صحیح و به طور منظم باعث میشود عضلات تقویت شده و فشار کمتری به مفصل زانو وارد شود.
جراحی
در برخی موارد ممکن است برای درمان آسیبدیدگیهای زانو از برخی تکنیکهای جراحی استفاده شود. برخی ازین جراحیها عبارتند از:
- جراحی آرتروسکوپیک: در این جراحی، بافتهایی که دچار پارگی شده و در فضای زانو رها شدهاند (مانند غضروف آسیب دیده) برداشته میشوند و همچنین بخشهای آسیبدیده و پاره شده از رباطها ترمیم میشوند تا درد زانو بهبود پیدا کند. در این روش یک وسیله لوله مانند که دارای یک دوربین در سر آن است، وارد فضای زانو میشود. این وسیله از طریق یک برش کوچک که در اطراف زانو ایجاد میشود، وارد زانو خواهد شد.
- تعویض جزئی مفصل زانوی ( تعویض نیمه یا ناکامل) : در این روش بخشهای آسیبدیده از مفصل زانو با پروتزهایی از جنس فلز یا پلاستیک تعویض میشوند. این جراحی از طریق برشهای کوچکی روی زانو انجام میشود.
- تعویض کامل مفصل زانو: در این روش استخوان و غضروف مفصل زانو و همچنین بخشهای آسیب دیده از استخوان ران و ساق پا، به طور کامل برداشته میشود و با پروتزهایی از جنس فلز یا پلاستیک مرغوب تعویض میشود تا درد ناشی از آرتروز پیشرفته تسکین پیدا کند.
در برخی موارد برای بیمارانی که به آرتروز مفصل زانو مبتلا هستند استفاده از مکملهای گلوکوزآمین و کوندورتین برای کاهش درد تجویز میشود. انجام طب سوزنی نیز میتواند در کاهش درد ناشی از آرتروز زانو موثر باشد.
پیشگیری از زانودرد
شما میتوانید با رعایت نکاتی، خطر ابتلا به زانودرد را کاهش دهید:
- داشتن وزن متناسب- اضافه وزن موجب وارد شدن فشار بیش از حد به زانوها میشود
- انجام ورزشهایی با شدت متوسط به طور روزانه برای تقویت عضلات اطراف زانو ( برای مثال شنا کردن و دوچرخهسواری) و حفظ انعطافپذیری بدن.
- کاهش میزان انجام فعالیتهایی با شدت بالا که به زانو فشار زیاد وارد میکند مانند دویدن در سراشیبی به سمت پایین ( به جای اینکار به آرامی راه بروید)
- استفاده از تکنیکهای تمرینی صحیح – شدت و فشار تمرینات خود را به یک باره افزایش ندهید و بار تمرینی را به تدریج زیاد کنید.
- استفاده از کفش مناسب:
- عوض کردن کفشهای مخصوص دویدن به طور منظم برای اطمینان ازین که کف کفش شما به خوبی قابلیت جذب فشارهای وارد شده به کف پا را دارد.
- استفاده از کفیهای طبی در صورت نیاز
- گرم کردن به شیوه صحیح قبل از شروع تمرینات و سرد کردن بعد از اتمام تمرین- کشش دادن عضلات چهار سر ران و پشت ران، قبل و بعد از تمرین
همچنین در صورتی که قصد پیاده روی یا پیمایشی را دارید تا جای ممکن از رفتن به سطوح بسیار ناهموار خودداری کنید و از مسیرهای هموارتر و اصطلاحا پاکوب بروید.