نورالژی تری ژمینال درد شدید و اسپاسم عضلات در صورت است. حملات شوک الکتریکی مانند شدید درد صورت میتواند بدون هشدار رخ دهد یا با لمس مناطق خاصی از صورت ایجاد شود. اگرچه علت دقیق درد عصب سه قلو به طور کامل مشخص نیست، اما اغلب رگ خونی عصب را فشرده میکند. برای درمان درد میتوان از دارو، تزریق، جراحی و پرتودرمانی استفاده کرد. هر روش درمانی مزایایی دارد اما هر کدام محدودیت‌هایی دارند. شما و پزشک باید تعیین کنید که کدام روش درمانی برای شما بهتر است.
درد عصب سه قلو چیست؟
نورالژی تریژمینال به درد ناگهانی در صورت گفته میشود که به دلیل صدمه یا آسیبدیدگی یک عصب رخ میدهد. عصب سه قلو پنجمین عصب جمجمهای است که در ساقه مغز در داخل جمجمه قرار دارد. این عصب به 3 شاخه تقسیم شده و سپس برای ایجاد حس و حرکت در صورت از جمجمه خارج میشود:
- عصب چشمی (v1) که تامین کننده حس نواحی پیشانی و چشمها است.
- عصب ماگزیلار یا آروارهای بالا (v2) که تامین کننده حس نواحی گونه، لب فوقانی و سقف دهان است.
- عصب ماندیبولار یا آروارهای پایین (v3) که تامین کننده حس نواحی فک و لب تحتانی است. این عصب موجب حرکت عضلاتی میشود که در گاز زدن، جویدن و بلعیدن استفاده میشوند.
زمانی که عصب تریژمینال تحریک میشود، حمله درد شدید در صورت رخ میدهد. درد عصب سه قلو که به‌دلیل تیک غیرقابل کنترل ناشی از درد صورت رخ میدهد به عارضه تیک دولورو معروف است. این بیماری بسیار جدی است چرا که میتواند در بسیاری از جنبه‌های زندگی یک فرد مداخله ایجاد کند.
درد عصب سه قلو معمولی درد شدید شبیه شوک الکتریکی است که در فواصل کوتاه در یک طرف صورت رخ میدهد. این درد که یک ساعت و یا بیشتر طول می‌کشد به صورت حملات مکرر رخ میدهد. بیمار ممکن است در ابتدا حملات کوتاه و خفیف با دوره‌های بهبود را تجربه کند. اما لازم به ذکر است که این بیماری میتواند پیشرفت کرده و موجب حملات طولانی‌تر و مکرر توام با درد شدید شود.
علائم چیست؟
بیماران حمله را به صورت احساس “سوزن و سوزن” توصیف میکنند که به درد سوزش یا سیخ زنی تبدیل میشود، یا مانند شوک الکتریکی است که ممکن است چند ثانیه یا چند دقیقه طول بکشد. فعالیتهای روزمره میتوانند یک قسمت را تحریک کنند. برخی از بیماران در نواحی خاصی از صورت به نام نواحی ماشهای حساس هستند که در صورت لمس منجر به حمله میشود. این نواحی معمولاً نزدیک بینی، لبها، چشمها، گوش یا داخل دهان هستند. بنابراین، برخی از بیماران از صحبت کردن، غذا خوردن، بوسیدن یا نوشیدن خودداری میکنند. فعالیتهای دیگر مانند اصلاح کردن یا مسواک زدن نیز میتواند باعث درد شود.
درد عصب سه قلو معمولاً دارای ویژگی‌های زیر است:
- یک طرف صورت را تحت تأثیر قرار میدهد.
- میتواند چندین روز یا هفته طول بکشد و به دنبال آن بهبودی برای ماه‌ها یا سال‌ها انجام شود.
- تکرر حملات دردناک با گذشت زمان افزایش می‌یابد و ممکن است ناتوان کننده باشد.
نوع کمتری از این اختلال، که به آن نورالژی سه قلو غیرمعمولی گفته میشود، باعث سوزش کم و مبهم یا درد مفرط میشود. این درد گاهی با شوک الکتریکی گاه به گاه مانند تیر کشیدن‌هایی که ممکن است یک روز یا بیشتر طول بکشد، ایجاد میشود. درمان درد غیرمعمول صورت دشوارتر است.
علل چیست؟
بسیاری بر این باورند که پوشش محافظ عصب سه قلو خراب شده و پیام‌های غیرطبیعی را در امتداد عصب ارسال میکند. مانند استاتیک در یک خط تلفن، این ناهنجاری‌ها سیگنال طبیعی عصب را مختل میکنند و باعث درد میشوند. عوامل مختلفی میتوانند باعث بدتر شدن این زوال پوشش محافظ شوند، از جمله پیری، فلج چندگانه و تومورها؛ اما اکثر پزشکان اتفاق نظر دارند که علت آن غالباً رگ یا شریان غیرطبیعی است که عصب را فشرده میکند.
برخی از انواع درد صورت میتواند در نتیجه دندان عفونی، عفونت های سینوسی، زونا یا دردهای عصبی بعد از آن یا آسیب عصبی قبلی ایجاد شود.
چه کسی تحت تأثیر قرار میگیرد؟
درد عصب سه قلو از هر 1000000 نفر 5 نفر را درگیر میکند و در خانمها کمی بیشتر از مردان رخ میدهد. بیماران معمولاً در سنین میانسالی و بالاتر هستند. برخی از افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس نیز به نورالژی سه قلو مبتلا میشوند.
تشخیص چگونه انجام میشود؟
هنگامی که فردی برای اولین بار درد صورت را تجربه میکند، اغلب با یک پزشک مراقبتهای اولیه یا دندانپزشک مشورت میکند. اگر درد به ارزیابی بیشتری نیاز دارد، مشاوره با متخصص مغز و اعصاب یا جراح مغز و اعصاب توصیه میشود. پزشک نواحی صورت شما را معاینه و لمس میکند تا دقیقاً مشخص کند که در کجا درد ایجاد میشود و شاخههای عصب سه قلو ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند.
دلایل اصلی نورالژی عصب سه قلو به ندرت جدی است. با این حال، احتمال وجود تومور یا مولتیپل اسکلروزیس باید بررسی شود. بنابراین، معمولاً تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI) انجام میشود. با اسکن MRI میتوان رگهای خونی فشرده کننده عصب را نمایان کرد. تشخیص درد عصب سه قلو پس از ارزیابی دقیق علائم بیمار انجام میشود.
درمان درد عصب سه قلو
دارو
انواع درمان ها از جمله دارو، جراحی، سوزن زدن و پرتودرمانی در دسترس است. درمان اول دارو است. وقتی داروها نتوانند درد را کنترل کنند یا عوارض جانبی غیرقابل تحملی ایجاد کنند، ممکن است با جراح مغز و اعصاب مشورت شود تا سایر اقدامات را مورد بحث قرار دهد.
داروهای بدون نسخه نظیر آسپرین و ایبوپروفن در درمان درد عصب سه قلو موثر نیستند. داروهای ضد تشنج و شل کننده عضلات برای انسداد سیگنال‌های درد عصب تریژمینال تجویز میشوند. این داروها، درمان‌های اولیه بیماری نورالژی تریژمینال هستند و تا زمانی مصرف میشوند که درد کنترل شده و عوارض جانبی در فعالیتهای بیمار مداخله ایجاد نکنند. تقریبا 80% از بیماران حداقل برای مدت کوتاه با مصرف دارو احساس تسکین میکنند. برای کنترل موثرتر درد ، داروها باید طبق یک برنامه منظم مصرف شوند تا سطح ثابت در خون حفظ شود.
- از داروهای ضدتشنج مانند کاربامازپین (تگرتول)، اکس کاربازپین (تری لپتال)، گاباپنتین (نورونتین)، فنی توئین (دیلانتین)، لاموتریژین (لامیکتال) و پرگابالین (Lyrica) برای کنترل درد عصب سه قلو استفاده میشود. اگر دارو شروع به از دست دادن اثر خود کند، پزشک ممکن است دوز دارو را افزایش دهد یا به داروی دیگری روی بیاورد. عوارض جانبی ممکن است شامل خواب آلودگی، لرزش، حالت تهوع، بثورات پوستی و اختلالات خونی باشد. بنابراین، بیماران به طور منظم تحت نظر قرار می‌گیرند و آزمایش خون انجام می‌دهند تا اطمینان حاصل شود که سطح دارو ایمن باقی مانده و اختلالات خونی ایجاد نمی‌شود. برای کنترل درد ممکن است درمان چند دارویی لازم باشد (به عنوان مثال، Tegretol همراه با Neurontin).
- شل کننده‌های عضلانی، مانند باکلوفن (لیورزال)، گاهی اوقات در درمان درد عصب سه قلو موثر هستند. عوارض جانبی ممکن است شامل گیجی، حالت تهوع و خواب آلودگی باشد.
مدیریت فیزیوتراپی
فیزیوتراپی با استفاده از تکنیک‌های مختلف، سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرد را تقویت، حفظ و بازیابی میکند. درمان فیزیوتراپی درد عصب سه قلو بر اهداف و نیازهای بیمار متمرکز است. درمان فیزیوتراپی بیماران مبتلا به درد عصب سه قلو کارآمد است و شامل موارد زیر است:
- تحریک الکتریکی (TENS) به عنوان موثرترین و پر کاربردیترین تکنیک
- درمان تداخلی (IFT)
- اولتراسوند
مدیریت فیزیوتراپی همچنین به کاهش درد و بهبود توانایی ادامه فعالیتهای روزمره زندگی (ADL) با استفاده از موارد زیر کمک میکند:
- طب سوزنی برای تسکین درد و فشار صورت
- تمرینات ایزومتریک گردن
- تکنیک‌های آرامش مانند تمرینات تنفس عمیق
- تمرینات قلبی عروقی برای بهبود سطح سلامتی و تناسب اندام
- فعالیتهای عملکردی برای مشکلات مرتبط با فعالیتهای روزمره زندگی
- آموزش بیمار در مورد رژیم غذایی، مدیریت خواب و استراحت
- مشاوره در مورد چگونگی اجتناب از نوشیدن آب سرد و شستن صورت و همچنین جویدن با طرف غیر آسیب دیده
فیزیوتراپی میتواند نقش‌های مختلفی در مدیریت درد عصب سه قلو در آموزش، مشاوره و انگیزه دادن به بیماران داشته باشد. اگرچه درمان فیزیوتراپی در مدیریت درد عصب سه قلو موثر است، اما نیاز به آگاهی از نقش آن در بین عموم مردم وجود دارد.
جراحی
هدف از جراحی این است که رگ خونی فشرده سازی عصب سه قلو را متوقف کند، یا برش عصب برای جلوگیری از ارسال سیگنال‌های درد به مغز. اقدامات جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام میشود، شامل باز شدن سوراخ در جمجمه ( که به آن کرانیوتومی گفته میشود) و نیاز به 1 تا 2 روز بستری شدن در بیمارستان است.
میکروواسکولار دکامپرسیون
میکروواسکولار دکامپرسیون (MVD) یک عمل جراحی برای تغییر مسیر آرام رگ خونی از فشرده سازی عصب سه قلو با قرار دادن رگ با اسفنج است. یک سوراخ 1 اینچی در جمجمه پشت گوش ایجاد میشود، که به آن کرانیوتومی گفته میشود. این دهانه عصب سه قلو را در اتصال با ساقه مغز در معرض دید قرار میدهد. یک رگ خونی اغلب در حال فشرده سازی عصب است. عصب پس از آزاد شدن از فشرده سازی، با یک اسفنج تفلون کوچک محافظت میشود. اسفنج برای همیشه در مغز باقی می‌ماند.
میکروواسکولار دکامپرسیون تسکین فوری درد را در 95٪ بیماران فراهم می کند. حدود 20٪ بیماران در طی 10 سال دچار عود درد میشوند. مهمترین مزیت میکروواسکولار دکامپرسیون این است که باعث بی حسی خیلی کم صورت در افراد میشود و یا اصلا باعث بی‌حسی نمی‌شود. مهمترین معایب آن خطرات بیهوشی و انجام یک عمل در نزدیکی مغز است.
ریزوتومی حسی
ریزوتومی حسی برش برگشت ناپذیر ریشه عصب سه قلو در اتصال آن به ساقه مغز است. یک سوراخ کوچک در پشت جمجمه ایجاد میشود. برای شناسایی ریشه حرکتی عصب از یک پروب تحریک استفاده میشود. ریشه حرکتی، که عضلات جویدن را کنترل میکند، باید محافظت شود. رشته‌های حسی ریشه، که سیگنال‌های درد را به مغز منتقل میکنند، قطع میشوند. بریدن عصب باعث بی‌حسی دائمی صورت میشود و فقط باید برای درد عودکننده که به سایر درمان‌ها پاسخ نداده است، مورد توجه قرار گیرد.
نورکتومی محیطی
نورکتومی محیطی نوعی جراحی است که میتواند با قرار گرفتن در معرض شاخههای عصب بر روی صورت از طریق یک برش کوچک پوست انجام شود. اگر درد در ناحیه بالای پیشانی جدا شود، بریدن عصب بالای چشم (شاخه تقسیم V1) ممکن است مناسب باشد. در صورت محدود شدن درد در ناحیه زیر چشم در امتداد استخوان فوقانی گونه، ممکن است برش عصب زیر کاسه چشم (شاخه تقسیم V2) انجام شود. بریدن عصب باعث بی‌حسی کامل صورت در ناحیه تامین کننده عصب میشود.
رادیو سرجری
رادیو سرجری یک روش سرپایی غیرتهاجمی است که با استفاده از پرتوهای تابشی بسیار متمرکز برخی از رشته‌های ریشه عصب سه قلو که درد ایجاد میکنند را از بین می‌برد. دو تکنولوژی اصلی Leksell Gamma Knife و سیستم‌های شتاب دهنده خطی مانند BrainLab Novalis هستند. یک قاب سر یا ماسک صورت استریوتاکتیک به سر بیمار متصل میشود تا عصب را دقیقاً در اسکن MRI تعیین جا کند و سر را کاملاً بی‌حرکت نگه دارد. پرتوهای بسیار متمرکز تابش به ریشه عصب سه قلو فرستاده میشوند. در هفته‌های بعد از درمان، یک ضایعه (آسیب) در محلی که تابش رخ داده ایجاد میشود.
تسکین درد ممکن است بلافاصله اتفاق نیفتد بلکه به تدریج با گذشت زمان اتفاق می‌افتد. در نتیجه، بیماران برای مدتی به مصرف داروهای ضد درد ادامه می‌دهند. موفقیت رادیوسرجری با کاهش یا از بین بردن داروهای مسکن مشخص میشود. پس از 4 هفته، تقریباً 50٪ بیماران بدون دارو یا با کاهش دارو تسکین درد را تجربه میکنند. بعد از 8 هفته، 75٪ بدون دارو یا با کاهش دارو تسکین درد خواهند داشت. از عوارض آن میتوان به بی‌حسی صورت و خشکی چشم اشاره کرد. در حدود 30٪ بیماران، درد 3 تا 5 سال پس از درمان عود میکند. تکرار رادیوسرجری میتواند موثر باشد؛ با این حال، خطر بی‌حسی صورت افزایش می‌یابد.
روش‌های سوزن سرپایی
روش‌های سوزنی روش‌های کم تهاجمی برای رسیدن به عصب سه قلو از طریق صورت بدون برش پوست یا باز شدن جمجمه است. این روش با یک سوزن توخالی که از طریق پوست (از راه پوست) گونه وارد عصب سه قلو در پایه جمجمه میشود، انجام میشوند. هدف از عمل ریزوتومی یا تزریق آسیب دیدن ناحیه‌ای از عصب سه قلو برای جلوگیری از ارسال سیگنال های درد به مغز است. آسیب دیدن عصب باعث بی‌حسی خفیف تا عمده صورت در آن ناحیه میشود. درجه‌ای از بی‌حسی صورت نتیجه مورد انتظار این روش است و برای دستیابی به تسکین درد طولانی مدت لازم است. این روش‌های سرپایی معمولاً تحت بی‌حسی موضعی و آرام بخشی ضعیف انجام میشوند. بیماران معمولاً در همان روز به خانه می‌روند.
